AI đặt dấu chấm hết cho nền kinh tế bị ép giá

Trong nhiều thập kỷ, nền kinh tế toàn cầu tồn tại một nghịch lý quen thuộc: người tiêu dùng luôn ở thế yếu so với nhà cung cấp. Từ tài chính, y tế cho đến xe cũ, người mua thường phải chấp nhận mức giá bị “đội” lên bởi những khoản chi phí ẩn, những điều khoản mập mờ, hay đơn giản là bởi họ thiếu thông tin. Người ta gọi đây là “nền kinh tế bị ép giá” – nơi bên bán biết quá nhiều, còn bên mua biết quá ít.

Nhưng điều đó đang thay đổi. Trí tuệ nhân tạo đang mở ra một thời kỳ mới, nơi cán cân thông tin trở nên cân bằng, và sự mập mờ – vốn là đất sống của những khoản phí vô lý – đang dần bị bóc trần.

Tạp chí The Economist mới đây gọi đó là “sự kết thúc của nền kinh tế bị ép giá”. Khi công nghệ trí tuệ nhân tạo được đưa vào mọi lĩnh vực – từ ngân hàng, bảo hiểm, y tế cho đến mua bán xe – thế giới đang chứng kiến một cuộc cách mạng thầm lặng: cuộc cách mạng của minh bạch. Những gì trước đây người tiêu dùng phải nhờ tư vấn, đọc hợp đồng hàng chục trang hay chịu thiệt vì thiếu kiến thức, thì nay chỉ cần vài giây để công cụ AI tra cứu, so sánh và đưa ra phương án tốt nhất.

Trong lĩnh vực tài chính, AI giúp người dùng phát hiện các khoản phí ẩn trong hợp đồng tín dụng, tự động so sánh lãi suất giữa các ngân hàng, hoặc thậm chí đề xuất phương án vay rẻ nhất. Một người bình thường giờ có thể hiểu rõ hợp đồng thế chấp nhà của mình như một chuyên gia tài chính. Ở lĩnh vực y tế, AI đọc hồ sơ bệnh án, phân tích dữ liệu điều trị, chỉ ra liệu pháp tối ưu với chi phí thấp hơn, loại bỏ những xét nghiệm không cần thiết mà bệnh viện có thể “gợi ý thêm”. Còn trên thị trường xe cũ, những công cụ tra cứu trực tuyến nay có thể quét toàn bộ lịch sử chiếc xe – từ số km, tai nạn, cho đến các lần bảo dưỡng – khiến việc “bán hàng lỗi” trở nên khó khăn hơn bao giờ hết.

Công nghệ đang làm điều mà suốt nửa thế kỷ các chính phủ, cơ quan quản lý và hiệp hội người tiêu dùng chưa thể làm được: thu hẹp khoảng cách thông tin. Khi dữ liệu, giá cả, chất lượng và phản hồi được công khai và xử lý thông minh, người mua không còn mù mờ. Lợi thế “biết nhiều hơn” của bên bán – thứ từng là công cụ để đẩy giá hoặc giấu đi những rủi ro – đang dần biến mất. Thị trường vì thế trở nên công bằng hơn, hiệu quả hơn, và quan trọng hơn cả là trung thực hơn.

Tuy vậy, cuộc cách mạng này cũng có mặt trái. Khi AI giúp người tiêu dùng thông minh hơn, nó cũng khiến doanh nghiệp phải trở nên tinh vi hơn. Một số công ty đã dùng chính công nghệ này để dự đoán thói quen mua sắm, đặt mức giá “vừa đủ” khiến khách hàng tin rằng mình đang được lợi. Cạnh tranh giờ không chỉ là cuộc đua về sản phẩm, mà là cuộc chiến về dữ liệu – về việc ai hiểu hành vi con người sâu sắc hơn. Sự minh bạch mà AI mang lại có thể là con dao hai lưỡi: nó giải phóng người mua, nhưng cũng đòi hỏi xã hội phải có cơ chế bảo vệ mới để tránh việc công nghệ bị lạm dụng.

Ở góc độ kinh tế học, hiệu quả thị trường đang được nâng lên một tầm mới. Nếu trước đây, giá cả phản ánh thông tin một cách méo mó – do người mua không biết hết dữ kiện – thì nay, với sự hỗ trợ của AI , giá đang tiệm cận với giá trị thực. Một hợp đồng vay, một gói bảo hiểm, hay một chiếc ô tô cũ đều được “soi sáng” bởi hàng loạt công cụ đánh giá tự động. Thị trường càng minh bạch, mức lợi nhuận bất thường càng giảm, và nền kinh tế “ép giá” dần đi vào dĩ vãng.

Trí tuệ nhân tạo đang làm điều mà luật pháp đôi khi không đủ nhanh để làm: trả lại sự công bằng cho thị trường. Cuộc cách mạng này không ồn ào, nhưng tác động của nó sâu rộng. Khi mọi người có thể tra cứu, so sánh và hiểu rõ hơn về giá trị thực của những gì mình mua, thế giới sẽ dần bước ra khỏi thời kỳ “bị ép giá”. Và khi đó, người tiêu dùng – chứ không phải các tập đoàn khổng lồ – mới thực sự là trung tâm của nền kinh tế .

Theo: The Economist