Bong bóng startup AI sắp vỡ tung: 10 công ty hàng đầu tăng 1.000 tỷ USD giá trị chỉ sau 1 năm, phần lớn đều không có lãi

“Dĩ nhiên là bong bóng rồi” — một nhà đầu tư kỳ cựu đã thốt lên như vậy khi nói về làn sóng định giá chưa từng có của các công ty khởi nghiệp trí tuệ nhân tạo (AI ) trong năm qua. Câu nói tưởng chừng bông đùa phản chiếu chính xác bức tranh hiện tại: một cơn sốt đầu tư toàn cầu đang đẩy giá trị của những startup AI lên cao chưa từng có, dù phần lớn vẫn chưa tạo ra lợi nhuận thật sự.

Theo phân tích của Financial Times, chỉ trong vòng 12 tháng, 10 công ty hàng đầu trong lĩnh vực này — bao gồm OpenAI, Anthropic và xAI của Elon Musk — đã tăng thêm gần 1.000 tỷ USD tổng giá trị thị trường.

Đó là mức tăng điên rồ ngay cả với thung lũng Silicon. Vốn đầu tư mạo hiểm (VC) đổ vào lĩnh vực AI trong năm 2025 đạt hơn 160 tỷ USD, chiếm gần 2/3 tổng vốn toàn cầu. Các vòng gọi vốn của OpenAI, xAI, Cohere, Mistral hay Anthropic đều chứng kiến mức định giá tăng gấp đôi, gấp ba chỉ trong vài tháng — không phải nhờ lợi nhuận, mà vì “niềm tin” rằng họ sẽ định hình tương lai công nghệ nhân loại. Một nhà đầu tư giấu tên nói với FT: “Không ai muốn bỏ lỡ cơ hội giống như đã từng bỏ qua Internet năm 1998. Nhưng ai cũng biết có điều gì đó không bình thường”.

Sự “không bình thường” ấy bắt nguồn từ chính logic định giá. Thay vì dựa trên doanh thu hoặc lợi nhuận, nhiều công ty AI được tính giá trị dựa vào kỳ vọng về khả năng đạt được “trí tuệ nhân tạo tổng quát” (AGI) — khái niệm còn xa vời và chưa ai chứng minh được. Một số nhà đầu tư định giá các công ty bằng cách nhân bội số 100 lần doanh thu dự kiến hoặc thậm chí… theo cảm tính, với niềm tin rằng “AI sẽ thay đổi tất cả”. Ở một khía cạnh nào đó, nó gợi nhớ đến thời bong bóng dot-com: mọi công ty chỉ cần thêm chữ “AI ” vào mô tả sản phẩm là đã có thể hút vốn.

Tại trung tâm của cơn sốt này là OpenAI, hiện được định giá khoảng 180 tỷ USD sau vòng đầu tư mới nhất từ Microsoft và một số quỹ đầu tư quốc gia vùng Vịnh. Anthropic, đối thủ do cựu nhân sự OpenAI sáng lập, cũng được định giá tương đương dù doanh thu năm 2024 mới đạt hơn 1 tỷ USD. Trong khi đó, xAI của Elon Musk — chỉ mới ra mắt mô hình Grok vài tháng — được các nhà đầu tư định giá hơn 25 tỷ USD, chủ yếu nhờ “hiệu ứng Musk” và mối liên kết với nền tảng X.

Sự tăng tốc định giá này khiến nhiều người trong ngành tài chính thừa nhận: đây là cơn hưng phấn đầu cơ lớn nhất kể từ thời tiền mã hóa năm 2021. Pat Gelsinger, cựu CEO Intel, nói thẳng: “Chúng ta đang sống trong bong bóng AI , dù nó chưa vỡ — nhưng chắc chắn sẽ vỡ”.

Cùng quan điểm, Ngân hàng Trung ương Anh cũng cảnh báo rằng rủi ro tài chính từ lĩnh vực này đang phình to, có thể gây hiệu ứng dây chuyền khi các quỹ đầu tư cạn vốn hoặc định giá sụp đổ.

Tuy nhiên, không phải ai cũng bi quan. Goldman Sachs lập luận rằng “bong bóng” AI vẫn ở giai đoạn đầu, bởi tổng vốn đầu tư vào lĩnh vực này vẫn nhỏ so với các cuộc cách mạng công nghệ trước như điện, đường sắt hay Internet. Theo họ, phần lớn vốn hiện nay không đến từ nhà đầu tư cá nhân mà từ các tập đoàn có nền tảng tài chính vững mạnh — Microsoft, Google, Nvidia — những doanh nghiệp đang trực tiếp tạo ra doanh thu thật từ AI chứ không chỉ đầu cơ.

Câu hỏi không phải là “có bong bóng hay không”, mà là liệu nó có giá trị để bong bóng tồn tại. Bởi lịch sử cho thấy, mọi làn sóng đầu cơ công nghệ — từ đường sắt, Internet đến tiền điện tử — đều đi kèm lãng phí, nhưng cũng tạo ra bước tiến vượt bậc cho nhân loại. Nhờ những năm “điên rồ” cuối thập niên 1990, chúng ta mới có Amazon, Google hay Netflix ngày nay. Bong bóng nổ, nhưng hạ tầng và tri thức còn lại trở thành nền móng cho tương lai.

Trong ngắn hạn, định giá “phi lý” giúp các công ty AI có khả năng huy động vốn khổng lồ để đốt tiền cho nghiên cứu và hạ tầng điện toán. OpenAI đã thuê hàng chục nghìn GPU Nvidia chỉ để huấn luyện GPT-5. Anthropic xây dựng các trung tâm dữ liệu riêng tại Mỹ và Singapore. Ngay cả những startup ít tên tuổi hơn cũng có thể thuê kỹ sư hàng đầu với mức lương triệu đô — điều chưa từng thấy trong lĩnh vực phần mềm. Nói cách khác, dòng tiền nóng đang nuôi dưỡng tốc độ phát triển công nghệ nhanh hơn bất kỳ giai đoạn nào trong lịch sử hiện đại.

Nhưng mặt trái cũng rõ ràng: chi phí huấn luyện mô hình khổng lồ, tiêu thụ điện năng khủng khiếp và áp lực cạnh tranh khiến nhiều công ty nhỏ dễ bị đào thải. Khi các ông lớn như Amazon, Google hay Meta tự phát triển mô hình mạnh hơn, các startup non trẻ có thể bị đè bẹp trước khi kịp chứng minh năng lực thương mại.

Một chuyên gia trong ngành ví von: “Chúng ta đang chứng kiến 500 công ty đua nhau xây tên lửa lên sao Hỏa, nhưng chỉ vài cái sẽ hạ cánh an toàn.”

Đáng chú ý, phần lớn giá trị của “bong bóng AI ” hiện nay không nằm ở sản phẩm cụ thể, mà ở hệ kỳ vọng về tương lai — kỳ vọng rằng AI sẽ thay thế lao động, tăng năng suất và mở ra nền kinh tế mới. Tuy nhiên, khoảng cách giữa lời hứa và thực tế vẫn còn rất xa. Phần lớn doanh nghiệp vẫn đang thử nghiệm AI ở mức độ giới hạn: hỗ trợ văn bản, chăm sóc khách hàng, phân tích dữ liệu — những lĩnh vực hữu ích nhưng chưa đủ để tạo ra đột phá kinh tế như dự đoán.

Giữa sự hưng phấn này, vẫn có những tiếng nói tỉnh táo. Một số nhà đầu tư bắt đầu rút khỏi các vòng vốn muộn, lo ngại rằng giá trị các công ty AI đang được “đánh bóng” bằng marketing hơn là hiệu quả thực tế. Một quỹ đầu tư châu Âu chia sẻ với FT: “Khi bạn nghe một startup nói rằng họ sẽ thay thế Google hoặc viết lại nền tảng xã hội bằng AI , đó là lúc nên dừng lại và đặt câu hỏi: ‘Lợi nhuận ở đâu?’”

Theo: Financial Times, The Guadian