Cái giá của 'Nước Mỹ trước tiên'

Vào ngày đầu tiên của nhiệm kỳ, Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố một thay đổi lớn trong hướng đi của quốc gia.

"Trong nhiều thập kỷ, chúng ta làm các nước khác giàu có trong khi của cải, sức mạnh và sự tự tin của đất nước biến mất. Từ giờ trở đi, nó sẽ là 'Nước Mỹ trước tiên!'”, ông tuyên bố trong diễn văn nhậm chức. Ông phàn nàn về cái được gọi là trật tự thế giới tự do - các thỏa thuận kinh tế và an ninh quốc tế kết nối các nền dân chủ định hướng thị trường lớn.

Ông Trump muốn Washington dừng làm "từ thiện" cho các nước khác. (Nguồn: CNBC)

Nhà lãnh đạo của thế giới tự do

Mỹ dẫn đầu trong việc tạo ra những thỏa thuận quốc tế sau Thế chiến II. Nhiều đời tổng thống Mỹ đều tin tưởng rằng các định chế như Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) sẽ giúp ngăn chặn chiến tranh, nâng cao giá trị của Mỹ và tăng cường thịnh vượng ở trong và ngoài nước.

Hướng đi này từng rất thành công. Nền kinh tế thế giới (điều chỉnh theo lạm phát) hiện lớn gấp 7 lần so với năm 1960. Kinh tế Mỹ gấp gần 6 lần.

Ngày nay, Mỹ chi khoảng 14 tỷ USD/năm để hỗ trợ các tổ chức này. Đổi lại, Mỹ cũng thu về hàng trăm tỷ USD thông qua việc mở rộng thương mại, cải thiện năng suất, ngăn ngừa xung đột và bảo vệ hệ thống tài chính toàn cầu, viện nghiên cứu Rand ước tính hồi đầu năm.

"Mỹ có tiếng nói không cân xứng trong cách hệ thống phát triển, và điều đó cực kỳ có lợi cho ngoại giao và lợi ích của nước này", nhà khoa học chính trị Michael Mazarr của Rand nói. Chưa siêu cường nào có lợi thế cạnh tranh từ trật tự hậu chiến hơn Washington.

Thời đại Trump

Tất nhiên, việc mở rộng thương mại quốc tế cũng có mặt tiêu cực - làm mất đi khoảng 156.000 việc làm của Mỹ hàng năm trong những năm gần đây, Viện Kinh tế Quốc tế Peterson ước tính. Tình trạng này cũng như những thay đổi văn hóa từ làn sóng người nhập cư gia tăng khiến người dân Mỹ và châu Âu bức xúc, châm ngòi cho chủ nghĩa dân túy. Chính vì vậy, lập trường "Nước Mỹ trước tiên” của ông Trump được nhiều người hưởng ứng.

Kể từ khi nhậm chức, nhà lãnh đạo lần lượt "tấn công" từng thể chế quốc tế. Ông rút khỏi Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP), đe dọa chấm dứt Hiệp định Thương mại Tự do Bắc Mỹ (NAFTA) và đánh thuế nhập khẩu đối với các đồng minh.

"Chúng ta giống như con 'heo đất' bị mọi người cướp bóc. Việc này phải kết thúc", ông Trump tuyên bố trong tháng 6. Ông từ bỏ hiệp định Paris về biến đổi khí hậu, biến Mỹ thành nước duy nhất không tham gia thỏa thuận này. Ông gạt đi thỏa thuận kiềm chế tham vọng hạt nhân của Iran mà chính quyền cựu tổng thống Barack Obama đạt được với Iran và các cường quốc hàng đầu thế giới.

Ông chỉ trích các đồng minh NATO vì không nộp đủ ngân sách quốc phòng. Thái độ của nhà lãnh đạo khiến châu Âu đặt câu hỏi về cam kết của Mỹ đối với liên minh quân sự này.

Ông Trump bị “lạnh nhạt” ở cuộc họp G7 tại Quebec, Canada ngày 9/6. (Nguồn: Reuters)

Cố vấn lo lắng

Một loạt quan chức Mỹ đang phản đối lập trường và chính sách của ông Trump.

Thành viên đảng Cộng hòa trong quốc hội cùng đảng Dân chủ cảnh báo chống lại việc áp thuế với các đối tác thương mại thân cận. Sau những phát biểu hung hăng của ông Trump, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ James Mattis vội vàng trấn an NATO và nói rằng nước này vẫn hết lòng vì liên minh.

"Đây là lần đầu tiên một tổng thống Mỹ dường như không tin vào trật tự tự do", Kori Schake - một cựu trợ lý an ninh quốc gia cho Tổng thống George W. Bush - nhận định.

Trật tự toàn cầu căng thẳng ngay cả trước khi ông Trump nhậm chức. Bây giờ, một số chuyên gia lo sợ nó đã bị hư hại quá nhiều. "Mọi thứ sẽ không ổn. Khủng hoảng thế giới phụ thuộc vào chúng ta", chuyên gia chính sách đối ngoại Robert Kagan nhận định.