Đề xuất giải quyết vướng mắc hưởng BHXH một lần

Theo BHXH Việt Nam, trong quá trình thực hiện chính sách BHXH một lần đối với người lao động (NLĐ) theo quy định tại Nghị quyết 93/2015/QH13 ngày 22-6-2015 của Quốc hội phát sinh một số bất cập, vướng mắc. Tại khoản 1, điều 1 Nghị quyết 93/2015/QH13 quy định: NLĐ được bảo lưu thời gian đóng BHXH để đủ điều kiện hưởng lương hưu nhằm bảo đảm cuộc sống khi hết tuổi lao động theo quy định của Luật BHXH năm 2014.

Trường hợp NLĐ tham gia BHXH bắt buộc sau 1 năm nghỉ việc, người tham gia BHXH tự nguyện sau một năm không tiếp tục đóng BHXH mà chưa đủ 20 năm đóng BHXH khi có yêu cầu thì được nhận BHXH một lần. Tuy nhiên, trong thực tiễn tổ chức thực hiện đã phát sinh những trường hợp giải quyết hưởng BHXH một lần bị cơ quan kiểm toán coi là vi phạm điều kiện sau một năm nghỉ việc không tiếp tục đóng BHXH. Nguyên nhân chính là do phát sinh tăng thu BHXH sau khi đã giải quyết hưởng BHXH một lần đối với các tình huống.

Theo quy định tại điểm a khoản 1 điều 99 Luật BHXH năm 2014 thì việc giải quyết đăng ký tham gia BHXH lần đầu như sau: Trong thời hạn 30 ngày kể từ ngày giao kết hợp đồng lao động (HĐLĐ), hợp đồng làm việc hoặc tuyển dụng, người sử dụng lao động (NSDLĐ) nộp hồ sơ quy định cho cơ quan BHXH. Như vậy, trường hợp NLĐ tiếp tục đi làm ở đơn vị mới nhưng chưa báo tăng, sau khi giải quyết hưởng BHXH một lần thì đơn vị mới báo tăng (trong thời hạn 30 ngày) và truy thu đóng BHXH.

Trường hợp đã được giải quyết hưởng BHXH một lần, sau đó bị thanh tra, kiểm tra buộc phải truy đóng BHXH cho thời gian trước khi hưởng BHXH một lần. Theo quy định tại khoản 1 điều 27 Bộ Luật Lao động năm 2019 về kết thúc thời gian thử việc như sau: Trường hợp thử việc đạt yêu cầu thì NSDLĐ tiếp tục thực hiện HĐLĐ đã giao kết đối với trường hợp thỏa thuận thử việc trong HĐLĐ hoặc phải giao kết HĐLĐ đối với trường hợp giao kết hợp đồng thử việc. Trường hợp thử việc không đạt yêu cầu thì chấm dứt HĐLĐ đã giao kết hoặc hợp đồng thử việc.

Cơ quan BHXH Việt Nam cho rằng các trường hợp trên là do bất khả kháng đối với cơ quan BHXH vì tại thời điểm cơ quan BHXH giải quyết BHXH một lần thì NLĐ đã đủ điều kiện sau một năm nghỉ việc không tham gia BHXH. Tuy nhiên, sau đó cơ quan BHXH nhận được đề nghị truy thu (truy đóng) BHXH cho NLĐ (đã được giải quyết BHXH một lần) cho khoảng thời gian một năm không tham gia BHXH và cơ quan BHXH cũng đã thực hiện truy thu theo đúng quy định.

Việc này dẫn đến việc khi cơ quan kiểm toán, thanh tra rà soát dữ liệu giải quyết chế độ BHXH một lần thì yêu cầu cơ quan BHXH thu hồi lại số tiền đã giải quyết trong hưởng BHXH một lần của NLĐ vì cho rằng NLĐ nghỉ việc chưa đủ thời gian một năm đã giải quyết hưởng BHXH một lần. Đối với trường hợp này, hiện nay cơ quan BHXH phải ra quyết định hủy quyết định hưởng BHXH một lần, thu hồi số tiền đã chi trả để bảo lưu thời gian đóng BHXH và gộp quá trình đóng trên sổ BHXH.

Việc thu hồi số tiền BHXH một lần gặp rất nhiều khó khăn. Trong nhiều trường hợp việc thu hồi là không khả thi do đối tượng hưởng BHXH một lần chủ yếu là lao động phổ thông, thu nhập không ổn định nên đã sử dụng hết số tiền BHXH một lần, không còn khả năng hoàn trả.

Trước những vướng mắc trên, BHXH Việt Nam đề nghị Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội có hướng dẫn không coi là vi phạm điều kiện sau một năm không tiếp tục đóng BHXH đối với các trường hợp tại thời điểm giải quyết hưởng BHXH một lần NLĐ đã đủ một năm không tiếp tục đóng BHXH nhưng sau đó phát sinh tăng thu BHXH trong khoảng thời gian một năm bảo lưu thời gian đóng trên.