Huyền thoại "Thần Đá Trắng" ở Mường Tè, cúng thần bằng thuốc lào

Xưa kia, thì chả ai biết đến xã Thu Lũm, bởi đường sá đi lên đây quá khó khăn. Từ Pác Ma, nơi đầu nguồn sông Đà với thác Kẻng Mỏ hung dữ bậc nhất dòng sông Đà, đi ngước núi khoảng gần 50km nữa thì tới Thu Lũm. Đường lên Thu Lũm dốc khủng khiếp và có những dốc được mệnh danh là dốc M ngược ở khu vực gần xã Ka Lăng. 

Đứng từ bên này núi nhìn sang bên kia, thấy rõ dây phơi quần áo của bộ đội biên phòng, nhưng leo được sang tới nơi là mất gần nửa ngày. Xã Thu Lũm có 8 bản, và chủ yếu có 3 dân tộc sinh sống là Hà Nhì, La Hủ và Dao.

“Thần Đá Trắng” ở xã Thu Lũm.

Bây giờ thì có "điện-đường-trường-trạm" lên tới Thu Lũm và đường khá tốt, cho nên đi từ Pác Ma lên cũng chỉ khoảng tiếng rưỡi…Và Thu Lũm ngày một trở nên tấp nập hơn bởi dân đi phượt và người đến…lễ, cầu cúng. 

Ở đây không có chùa, đền miếu mạo mà chỉ có một tảng đá trắng có chút vân đen nằm cô độc trên một quả đồi đất nằm ngay sát đường biên. Bây giờ, người ta thành kính gọi tảng đá là Thần Đá Trắng hay "Ông già tóc trắng" và Thần ở đây là để giữ gìn cương vực của Tổ quốc.

Trông tảng đá cao khoảng gần 2 mét nom như ông già ngồi vững chãi nhìn xuôi phía Nam, nơi có dòng suối chảy qua bản Pá Thắng với vẻ trầm mặc.

Về "Ông già đã trắng" có nhiều sự tích, nhưng một sự tích được nhiều người truyền tụng nhất là có đôi vợ chồng trẻ trên đường đi tìm vùng đất mới, người vợ chợt nhớ mình để quên khăn đội đầu nên quay lại lội qua suối về nhà lấy khăn. Không may đúng lúc đó xảy ra lũ lụt nhiều ngày. 

Người chồng đi tìm người vợ sau nhiều ngày không thấy, đến dòng suối nước chảy cuồn cuộn thì ngồi chờ đợi, rồi hóa thành hòn đá trắng. Vì thế, "Ông già tóc trắng" bên Việt Nam được gọi là "Ông" và tảng đá trắng bên Trung Quốc được gọi là "Bà".

Còn người vợ, không thể băng qua suối lũ đến với chồng nên cũng hóa đá. Và tảng đá đó nằm bên Trung Quốc, cách đường biên khoảng 4km. Nghe nói hiện nay chính quyền Trung Quốc đã cho xây quây lại khá đẹp và chỉ cho người dân đến lễ ngày rằm, mùng 1 hàng tháng. Điều kỳ lạ là tảng đá Bà lại nằm giữa một khu ruộng nước…

Cũng chưa có cơ quan nào khảo sát nghiên cứu Thần Đá Trắng chỉ là tảng đá "mồ côi" hay là tảng đá mọc lên từ tầng đá mẹ. Người Hà Nhì và người Dao ở Pá Thắng và Thu Lũm tổ chức lễ cúng "Thần Đá Trắng" vào tháng 12 dương lịch, và phải là ngày Dần đầu tiên của tháng.

Trung tâm xã Thu Lũm.

Người Hà Nhì quanh năm suốt đời sống với rừng, nên ngày Dần, ngày con hổ theo quan niệm của bà con, là ngày đẹp nhất, vì hổ là con vật mạnh nhất của rừng. Theo người Hà Nhì, việc chọn ngày Dần để cúng Thần đá trắng còn có một ý nghĩa khác. Họ cúng rừng thường vào ngày Dần, vì ngày Dần thường được coi là ngày chủ nhật của người Hà Nhì.

Cách tổ chức cúng lễ cũng rất cầu kỳ và rất "minh bạch"  Mỗi bản chọn ra  khoảng 10 hoặc 20 người có thể cúng được, tập trung nhau lại và đó phải là những người có uy tín với dân bản, đặc biệt là trong gia đình không có ai bị mắc vòng lao lý. Cách bốc thăm cũng rất chi là "núi rừng". 

Người ta chọn một loại cỏ có đốt và cọng thì bẻ 1 đốt, cọng thì bẻ 2 đốt. Và trong hàng chục cọng cỏ đó, chỉ có một cọng có 3 đốt. Sau đó, bỏ tất cả cọng cỏ vào ống tre và lần lượt các thầy cũng rút cọng cỏ. Ai rút được cọng cỏ có 3 đốt thì sẽ được làm chủ lễ năm đó.

Lễ vật cúng Thần Đá Trắng gồm có 1 con lợn đen, 2 con gà, tất cả đều phải còn sống, và 3 quả trứng nhuộm đỏ; 3 bát gạo, 3 bát nước chè, 3 bát rượu và đặc biệt là không thể thiếu được thuốc lào. Bàn thờ được làm từ 4 cành cây thẳng khỏe, còn nguyên lá, chôn xuống đất, lại lấy tre giang đan phên liếp chia làm 3 tầng. 

Chân nhang, chai rượu, thuốc lào, thuốc lá, tiền giấy, được đặt vào bất cứ đâu trên tảng đá, từ chân cho đến đỉnh. Sau khi cúng xong thì bà con tổ chức ăn uống ngay tại đó. Nhưng chỉ có đàn ông được ngồi cạnh "Thần Đá Trắng", còn đàn bà con gái phải xuống phía dưới, cách khoảng trăm mét.