Làn sóng tích trữ lương thực lan rộng trên thế giới vì dịch Covid-19

Chính phủ cấm xuất khẩu để tích trữ lương thực

Hiện nay, không chỉ người dân mà một số quốc gia cũng bắt đầu tích trữ các mặt hàng thiết yếu nhằm đảm bảo nguồn cung thực phẩm trong nước do dịch Covid-19 diễn biến phức tạp.

Kazakhstan, một trong những nước xuất khẩu bột mì lớn nhất thế giới, vừa cấm xuất khẩu mặt hàng chủ lực này cùng một số thực phẩm khác như cà rốt, đường và khoai tây. Trước đó, Kazakhstan cho ngừng xuất khẩu các mặt hàng thực phẩm thiết yếu khác, như tam giác mạch và hành.

Ngoài ra, Serbia cũng ngừng xuất khẩu dầu hạt hướng dương và một số hàng hóa khác. Trong khi đó, Nga cho biết đang đánh giá tình hình dịch bệnh hàng tuần, đồng thời để ngỏ khả năng cấm xuất khẩu.

Một số quốc gia khác lại đang tăng mua hàng hóa cho kho dự trữ chiến lược. Điển hình, Trung Quốc, nước sản xuất và tiêu thụ gạo lớn nhất thế giới, cam kết tăng mua kỷ lục gạo trước vụ thu hoạch trong nước, mặc dù chính phủ nước này vốn có kho dự trữ gạo và lúa mì khổng lồ, đủ cho một năm tiêu thụ.

Những nước nhập khẩu lúa mì lớn như Algeria và Thổ Nhĩ Kỳ cũng vừa mở các gói thầu mua gạo mới. Trong khi đó, Morocco cho biết ngừng áp thuế với lúa mì nhập khẩu tới giữa tháng 6.

Không chỉ người dân mà một số quốc gia cũng bắt đầu tích trữ các mặt hàng thiết yếu nhằm đảm bảo nguồn cung thực phẩm trong nước. Ảnh: Reuters.

Những gì đang diễn ra đã dấy lên một câu hỏi: Đây có phải là khởi đầu của làn sóng chủ nghĩa dân tộc về thực phẩm, thứ sẽ tiếp tục phá vỡ chuỗi cung ứng và thương mại hàng hóa?

"Đây là điều chúng tôi thấy đã và đang xảy ra. Những gì chúng tôi có thể dự đoán là lệnh phong tỏa sẽ ngày càng được áp dụng nhiều hơn", ông Tim Benton, Giám đốc Nghiên cứu về những rủi ro mới nổi tại Chatham Housse, nói.

Nguồn cung thực phẩm trên thế giới vẫn dồi dào nhưng những rào cản về logistics lại khiến việc vận chuyển hàng hóa tới nơi người dân cần ngày càng khó khăn. Nguyên nhân là dịch Covid-19 buộc các chính phủ phải triển khai biện pháp đối phó chưa từng có, dấy lên làn sóng tích trữ đồ trong hoảng loạn và nguy cơ khủng hoảng lao động.

Việc ngày càng nhiều lệnh hạn chế thương mại được áp dụng nhắc chúng ta nhớ rằng chủ nghĩa bảo hộ thương mại từng gây ra nhiều tác hại hơn là mang lại hiệu quả. Điều này đặc biệt đúng với thời điểm hiện tại vì những động thái hạn chế trên được tung ra trong sự lo lắng, chứ không phải là phản ứng khi mất mùa hay gặp phải vấn đề nguồn cung khác.

Chính phủ nhiều nước áp dụng các biện pháp siết chặt như giới nghiêm và hạn chế tụ tập thành đám đông. Những động thái này có thể ảnh hưởng tới chính sách lương thực, theo Ann Berg, chuyên gia phân tích độc lập và là một thương nhân kỳ cựu trong lĩnh vực nông nghiệp ở Mỹ. "Những chính sách như chia khẩu phần ăn như thời chiến, kiểm soát giá cả và tích trữ hàng hóa nội địa có thể được áp dụng".

Nguy cơ từ làn sóng quốc gia tích trữ hàng hóa

Hành động tích trữ hàng hóa của các chính phủ hiện nay có nguy cơ phá vỡ một hệ thống quốc tế vốn ngày càng kết nối với nhau hơn trong những thập kỷ gần đây. Như việc Kazakhstan ngừng xuất khẩu bột mì có thể ảnh hưởng đến những doanh nghiệp phụ thuộc vào nguồn cung này để làm bánh mì trên toàn thế giới.

Đối với một số hàng hóa khác, phần lớn nguồn cung đến từ chỉ một số ít quốc gia. Vì vậy, bất kỳ sự gián đoạn nào trong việc xuất khẩu hàng hóa từ các quốc gia này sẽ gây ra sự phân rẽ lớn trên thế giới.

Bản đồ các nước xuất nhập khẩu lương thực lớn trên thế giới. Ảnh: FAO/Bloomberg.

"Nếu chính phủ các quốc gia không chung tay hợp tác để đảm bảo nguồn cung hàng hóa toàn cầu, nếu họ chỉ đặt quốc gia của mình lên trên hết, thế giới có thể rơi vào tình cảnh ngày càng tồi tệ", ông Benton của Chatham House nói. Ông cảnh báo làn sóng mua sắm điên cuồng cùng với chính sách bảo hộ có thể đẩy giá thực phẩm lên cao hơn và các nhà hoạch định chính sách sẽ càng hoảng loạn hơn.

Chi phí thực phẩm lên cao có thể gây ra bất ổn chính trị. Trong thời kỳ giá lương thực tăng mạnh vào năm 2008 và 2011, đã xảy ra những cuộc bạo loạn về thực phẩm tại hơn 30 quốc gia trên khắp châu Phi, châu Á và Trung Đông. "Nếu không có nguồn cung lương thực, các xã hội sẽ hoàn toàn bị sụp đổ", ông Benton cho hay.

Nguyên nhân ban đầu của tình trạng giá lương thực tăng trong thập niên trước là biến đổi khí khẩu, nhưng chính sách hạn chế xuất khẩu gần đây của một số chính phủ khiến tình hình thêm trầm trọng. Năm 2010, Nga trải qua đợt nắng nóng kỷ lục, gây thiệt hại cho vụ lúa mì và buộc chính phủ phải cấm xuất khẩu mặt hàng này để đảm bảo nguồn cung cho người tiêu dùng trong nước.

"Với những gì thế giới đang phải đối mặt, đây vẫn chưa phải là lúc để áp dụng các chính sách kiểu như vậy. Trái lại, đây là lúc để chúng ta hợp tác và phối hợp hành động", ông Maximo Torero, Chuyên gia kinh tế trưởng tại Tổ chức Nông lương Liên hợp quốc (FAO), nói.

Nguồn cung dồi dào đã giữ Chỉ số giá lương thực của Liên hợp quốc ở mức thấp suốt nhiều năm qua.

Tuy nhiên, không giống như những giai đoạn giá lương thực lên cao trước đây, tồn kho các mặt hàng thiết yếu như ngô, lúa mì, đậu tương và gạo, trên toàn cầu hiện rất dồi dào, nên giá cả sẽ không tăng mạnh, ông Dan Kowalski, Phó chủ tịch mảng nghiên cứu tại ngân hàng nông nghiệp CoBank, dự báo.

Tất nhiên, chính sách cấm xuất khẩu vì dịch Covid-19 có thể không kéo dài. Hơn nữa, những dấu hiệu cho thấy tình hình dịch bệnh đang cải thiện sẽ ngăn các quốc gia thực hiện biện pháp quyết liệt hơn. Khi người tiêu dùng thấy hàng hóa xuất hiện nhiều hơn ở siêu thị, họ cũng sẽ ngừng tích trữ. X5 retail, nhà bán lẻ lớn nhất nước Nga, cho biết nhu cầu mua thực phẩm thiết yếu đang dần ổn định. Tại Mỹ, các hệ thống siêu thị lớn như Walmart cũng giảm giờ làm cho nhân viên để dưỡng sức.

Hiện giá một số thực phẩm bắt đầu tăng do nhu cầu mua tăng đột biến. Giá hợp đồng lúa mì tương lai tại Chicago, mức giá chuẩn cho thị trường thế giới, tăng hơn 6% trong tháng 3. Giá thịt bò bán buôn tại Mỹ lên cao nhất kể từ năm 2015. Giá trứng cũng có xu hướng tăng.

Trong khi đó, đồng USD tăng giá mạnh so với loạt đồng tiền của nhóm thị trường mới nổi, kéo giảm sức mua hàng hóa (thường được định giá bằng đồng USD). Nói chung, bất cứ khi nào xảy ra gián đoạn nguồn cung vì bất cứ lý do gì, các nước phát triển thấp nhất với đồng nội tệ yếu ớt vẫn là đối tượng bị tổn thương nhiều nhất, chuyên gia phân tích độc lập Ann Berg nói.