Ngoài hệ thống chấm điểm tín dụng gây xôn xao cho cộng đồng quốc tế, Trung Quốc còn triển khai một loạt kế hoạch khác để xếp hạng và kiểm soát công dân

Kế hoạch đầy tham vọng của Trung Quốc trong việc chấm điểm công dân dựa trên hành vi đã gây ra nhiều tranh cãi cho cộng đồng quốc tế, dù dự án này chỉ mới trong thời gian thí điểm và cần nhiều cuộc thử nghiệm trước khi chính thức được áp dụng trên toàn quốc. 

Trên thực tế, hệ thống chấm điểm tín dụng xã hội cũng chỉ là một trong vô vàn cách thức mà chính phủ nước này sử dụng để đánh giá người dân. Dưới đây là một số biện pháp mà Trung Quốc đã sử dụng để theo dõi và kiểm soát công dân của họ.

"Danh sách đen" của Toà án

Những người không tuân theo quyết định của Toà án Nhân dân Tối cao đều bị loại bỏ khá nhiều đặc quyền công dân, bao gồm việc đi vay, mua nhà và cho con đi học ở trường tư. Các thẩm phán là người quyết định ai sẽ nằm trong danh sách này và các cá nhân có thể kháng cáo để được xoá tên khỏi danh sách sau khi vấn đề của họ đã được giải quyết. Toà án nắm giữ một cơ sở dữ liệu với đầy đủ với tên và số chứng minh thư của những người trong "danh sách đen".

Vào cuối năm 2018, những người có nợ xấu đã bị cấm di chuyển trên 17 triệu chuyến bay, 5 triệu chuyến tàu và 290.000 lượt không được phép đảm nhiệm chức vụ giám đốc điều hành hoặc đại diện kinh doanh hợp pháp.

Xếp hạng tín dụng cá nhân

Ngân hàng Trung ương Trung Quốc (PBOC) hiện đang kiểm soát một loạt các hồ sơ tín dụng của gần 1 tỷ người và 26 triệu doanh nghiệp trên cả nước. Cơ sở dữ liệu của họ bao gồm thông tin về các khoản vay ngân hàng, an sinh xã hội, tiền trợ cấp nhà ở, trốn thuế và thậm chí là các phán quyết của toà án. Các tổ chức tài chính từ 5 ngân hàng lớn nhất cả nước cho tới các công ty cho vay nhỏ lẻ đều có thể kiểm tra điểm tín dụng của các công dân, nhằm ngăn chặn những người có tín dụng xấu tiếp tục đi vay.

Các hồ sơ sẽ tự động cập nhật sau vài năm và những vụ vi phạm có thể bị loại bỏ. Tần suất của những lượt cập nhật đó có liên quan đến mức độ nghiêm trọng trong hành vi sai trái của mỗi cá nhân. Hệ thống này cũng tương tự như xếp hạng tín dụng được sử dụng ở nhiều quốc gia khác.

Sesame Credit

Ant Financial của Alibaba sử dụng hệ thống chấm điểm để theo dõi khả năng thanh toán nợ của các khách hàng. Công ty này đã hứng chịu những ý kiến phản đối dữ dội khi người dùng phát hiện ra tài khoản của họ tự động đăng ký mà không nhận được bất kỳ thông báo nào. Điểm số này có thể ảnh hưởng đến rất nhiều hoạt động, bao gồm việc khách hàng có cần đặt cọc tiền để thuê đạp hay không và liệu họ có thể đi vay tiền hay không. Ant Financial lập luận rằng hệ thống này là cần thiết bởi rất nhiều người, đặc biệt là những ai sống ở khu vực nông thông, không có điểm tín dụng hay thậm chí là tài khoản ngân hàng.

Danh sách cấm đi du lịch

Bộ Văn hoá và Du lịch Trung Quốc đã nêu tên công khai những công dân có hành vi "thiếu văn minh" khi ở nước ngoài và cấm họ đi du lịch. Các hành vi được cho là vi phạm bao gồm gây ẩu đả, trộm cắp, hay thậm chí là leo trèo lên những công trình công cộng. Cục Quản lý Hàng không Dân dụng của nước này đã áp lệnh cấm bay đối với những người không tuân theo các quy tắc an toàn của hãng hàng không, sau một loạt sự cố du khách Trung Quốc vô tình mở lối thoát hiểm khẩn cấp.

Gần đây nhất, Trung tâm quản lý công viên thành phố Bắc Kinh đã đề xuất sử dụng AI và hệ thống nhận diện khuôn mặt để xác định, cấm những khách du lịch có hành vi không tốt đến các công viên trong dịp lễ Thanh minh, theo Global Times.

"Danh sách đen" của quốc gia

Uỷ ban Cải cách và Phát triển Quốc gia (NDRC) - đang dẫn đầu trong kế hoạch chấm điểm tín dụng xã hội, đã thành lập một chi nhánh vào năm 2017 để thúc đẩy việc chia sẻ thông tin giữa các cơ quan chính phủ và khu vực lớn của Trung Quốc. Trong bản báo cáo thường niên năm 2018, cơ quan này cho biết họ đã bổ sung khoảng 14,2 triệu người vào danh sách các hành động "thiếu trung thực". Tuy nhiên, hơn 2 triệu người cũng đã được loại bỏ hoàn toàn khỏi danh sách này.

Hệ thống tín dụng xã hội

Tất cả các hệ thống chấm điểm trên đều là "bước đệm" hoặc có ảnh hưởng đến việc xây dựng Hệ thống Tín dụng Xã hội trên toàn quốc. Chính phủ Trung Quốc muốn chính thức áp dụng hệ thống này vào năm 2020, nhằm xác định các hành vi tốt/xấu của công dân từ đó đưa ra mức thưởng/phạt tương ứng. Hiện tại, một số nơi đã thử nghiệm hình thức này trong nhiều năm và 12 thành phố đầu tiên đã được lựa chọn để triển khai từ ngày 1/1 năm ngoái.

Điểm cộng và trừ cho mỗi công dân phụ thuộc vào những hành vi hàng ngày của họ, bao gồm việc tái chế, xích thú cưng cẩn thận và đậu xe ở nơi đúng quy định. Chính quyền mỗi địa phương cũng đã điều chỉnh các hệ thống riêng để tập trung vào các hành vi cụ thể mà họ muốn giải quyết.

Cuối cùng, dữ liệu thu thập từ một loạt các "danh sách đen" và hệ thống xếp hạng khác nhau đều được sử dụng để hỗ trợ cho một chương trình "chấm điểm" trên toàn quốc gia.