Oxfam: Các nước giàu, các hãng dược lớn vì lợi ích riêng có thể khiến người dân yếu thế không hoặc chậm tiếp cận vaccine Covid-19

Chi phí vaccine cho một nửa dân số nghèo nhất thế giới – 3,7 tỷ người – để ngừa virus corona có thể ít hơn lợi nhuận của 10 hãng dược lớn nhất trong vòng 4 tháng, tổ chức Oxfam nhấn mạnh. 

Trước thềm Kỳ họp Đại Hội đồng Y tế Thế giới tuần tới, Oxfam hối thúc các chính phủ và hãng dược đảm bảo vaccine, bộ xét nghiệm và điều trị sẽ không được bảo hộ độc quyền sáng chế và được cung cấp công bằng đến tất cả các quốc gia và người dân. Kỳ họp trực tuyến sẽ diễn ra vào thứ Hai, ngày 18/5, với sự tham dự của đại diện Bộ Y tế từ 194 nước.   

Quỹ Gates ước tính chi phí mua sắm và chuyển giao vaccine an toàn và hiệu quả cho những người nghèo nhất thế giới vào khoảng 25 tỷ USD. Năm ngoái, 10 hãng dược lớn nhất có lợi nhuận là 89 tỷ USD – trung bình gần 30 tỷ USD chỉ trong 4 tháng.

Oxfam cảnh báo rằng các nước giàu và các hãng dược lớn, vì lợi ích riêng của mình – có thể khiến nhóm người dân yếu thế không thể hoặc chậm được tiếp cận vắc-xin Covid, đặc biệt là ở các nước đang phát triển. 

Trong dự thảo Nghị quyết gửi Kỳ họp Đại Hội đồng Y tế Thế giới, Liên minh Châu Âu đã đề xuất kêu gọi đồng sáng chế mang tính tự nguyện cho vaccine ngừa Covid, bộ xét nghiệm và thuốc điều trị. 

Nếu đề xuất này trở thành bắt buộc và được áp dụng toàn cầu, thì tất cả các nước sẽ có thể sản xuất, hoặc nhập khẩu vaccine, bộ xét nghiệm và thuốc điều trị với chi phí thấp. Tuy nhiên, các tài liệu rò rỉ cho thấy đang có những nỗ lực nhằm loại bỏ các đề xuất về đồng sáng chế và nhấn mạnh việc tôn trọng độc quyền sáng chế của các công ty dược. Điều đó sẽ giúp các công ty này có thể độc quyền sản xuất và định giá bất kỳ loại vaccine, phương pháp điều trị và bộ xét nghiệm - mặc dù có thể tiền thuế do người dân đóng góp đang được sử dụng để hỗ trợ các hoạt động nghiên cứu và phát triển của các công ty dược.    

Ông Jose Maria Vera, Quyền Giám đốc Điều hành của tổ chức Oxfam Quốc tế cho rằng: "Chi phí cung cấp vaccine cho 3,7 tỷ người còn thấp hơn lợi nhuận trong bốn tháng của 10 hãng dược lớn nhất. Không đảm bảo được quyền tiếp cận vaccine miễn phí cho mọi người là một điều đáng xấu hổ".

Một khi vaccine và thuốc điều trị được sản xuất, sẽ xảy ra nguy cơ cao là các nước giàu có và hùng mạnh sẽ thắng thầu và các nước nghèo sẽ phải đợi, như họ đã làm trong cuộc cạnh tranh các thiết bị y tế thiết yếu khác như đồ bảo hộ và máy thở ô-xy.

Tháng 3 vừa qua, hãng dược Gilead đã chuyển hướng mở rộng độc quyền đối với một loại thuốc điều trị Covid tiềm năng, và chỉ từ bỏ sau khi vấp phải sự phản đối của công chúng. 

Gilead hiện nay đã viện trợ phần lớn nguồn cung cấp thuốc remdesivir cho chính phủ Mỹ. Tuy nhiên các báo cáo tin tức cho rằng công ty này có thể kiếm lợi đáng kể từ việc sản xuất thuốc tiếp theo. Các nhà phân tích phố Wall cho rằng Gilead tính chi phí điều trị với giá cao hơn 4.000 USD cho mỗi bệnh nhân, mặc dù giá thành sản xuất thuốc chỉ vào khoảng 9 đô la cho mỗi người.

Rất nhiều nước nghèo không thể tiếp cận được các vaccine và thuốc điều trị, do các quy định về bằng sáng chế cho phép các hãng dược độc quyền và có quyền định giá cao hơn khả năng chi trả của người bệnh. 

Oxfam đề xuất một kế hoạch toàn cầu gồm bốn điểm chính, trong đó kêu gọi: Bắt buộc chia sẻ toàn bộ mọi tri thức, dữ liệu và sở hữu trí tuệ về Covid-19, và cam kết các khoản đầu tư công cho hoạt động nghiên cứu thuốc điều trị hoặc vaccine Covid sẽ bao gồm điều kiện không cấp bằng sáng chế độc quyền và tất cả mọi người đều có thể tiếp cận. 

Cam kết tăng cường khả năng sản xuất và phân phối vắc-xin bổ sung trên phạm vi toàn cầu với sự tài trợ từ các nước giàu. Điều này bao gồm việc xây dựng các nhà máy tại các quốc gia sẵn sàng chia sẻ và đầu tư ngay từ bây giờ để bổ sung hàng triệu nhân viên y tế tham gia phòng chống, chữa trị và chăm sóc các bệnh nhân trong hiện tại và tương lai. 

Thống nhất một kế hoạch phân phối công bằng trên toàn cầu. Đảm bảo vắc-xin với mức giá thấp có lợi cho các nước nghèo và được phân phối dựa trên nhu cầu mà không phụ thuộc vào khả năng chi trả. 

Vaccine, thuốc điều trị và bộ xét nghiệm cần được sản xuất và chuyển giao tới chính phủ tất cả các nước, lý tưởng với giá không quá 2 đô la một liều. 

Cam kết cải tổ hệ thống nghiên cứu và phát triển thuốc điều trị mới. Hệ thống hiện nay đặt lợi nhuận của các hãng dược phẩm lên trên sức khỏe người dân bởi rất nhiều loại thuốc lợi nhuận thấp không bao giờ được sản xuất, trong khi nhiều loại thuốc điều trị khác có giá vượt quá khả năng chi trả của những nước nghèo.