Sa thải 87.000 người, hơn 40 công ty phá sản hoặc bị mua lại, lỗ toàn ngành hơn 1 năm: Trung Quốc đang sa vào ‘bẫy dư cung’ pin mặt trời của chính mình?

Ngành công nghiệp từng được Bắc Kinh kỳ vọng là động lực tăng trưởng kinh tế đang đối mặt tình trạng thua lỗ và giá cả lao dốc.

Những đợt sa thải này phản ánh hệ quả từ cuộc chiến giá khốc liệt đang diễn ra trên khắp các ngành công nghiệp Trung Quốc như xe điện và năng lượng mặt trời. Tình trạng dư thừa công suất và nhu cầu yếu gây sức ép lên giá cả. Mỗi năm thế giới sản xuất lượng tấm pin mặt trời gấp đôi so với nhu cầu sử dụng thực tế và phần lớn chúng được sản xuất tại Trung Quốc.

Theo phân tích của Reuters dựa trên số liệu công khai, năm 2023, các tập đoàn Longi Green Energy, Trina Solar, Jinko Solar, JA Solar và Tongwei đã cắt giảm tổng cộng khoảng 87.000 lao động, tương đương trung bình 31% nhân sự.

Sa thải lao động là vấn đề nhạy cảm vì Trung Quốc xem việc làm là chìa khóa giữ ổn định xã hội. Ngoại trừ Longi từng công khai cắt giảm 5% nhân sự năm 2024, các doanh nghiệp còn lại đều chưa đưa ra thông báo chính thức hay phản hồi trước câu hỏi từ Reuters.

Nhà phân tích Cheng Wang của Morningstar cho biết: “Ngành công nghiệp này bắt đầu suy yếu từ cuối năm 2023. Sang năm 2024, tình hình càng xấu đi. Và đến năm 2025, mọi thứ dường như tồi tệ hơn”.

Theo một báo cáo của Hiệp hội Công nghiệp Quang điện Trung Quốc công bố hồi tháng 7, tính từ đầu năm 2024, đã có hơn 40 công ty năng lượng mặt trời hủy niêm yết, phá sản hoặc bị mua lại.

Các nhà sản xuất năng lượng mặt trời Trung Quốc từng ồ ạt mở rộng nhà máy trong giai đoạn năm 2020–2023. Khi đó, nhà nước tái phân bổ nguồn lực từ lĩnh vực bất động sản sang 3 ngành công nghiệp chiến lược mới: pin năng lượng mặt trời, xe điện và pin lưu trữ.

Cơn sốt đầu tư này đã dẫn đến dư cung, giá giảm sâu. Cuộc chiến giá ngày càng khốc liệt khi Mỹ áp thuế lên các sản phẩm xuất khẩu từ nhà máy do Trung Quốc sở hữu ở Đông Nam Á. Riêng trong năm ngoái, ngành này ghi nhận khoản lỗ tới 60 tỷ USD.

Biến động sắp tới

Mặc dù chưa rõ làn sóng cắt giảm nhân sự có tiếp diễn trong năm nay hay không, nhưng Bắc Kinh gần đây đã phát đi tín hiệu muốn can thiệp để giảm công suất dư thừa. Giá nguyên liệu thô quan trọng là polysilicon đã tăng vọt gần 70% trong tháng 7, trong khi giá tấm pin năng lượng mặt trời chỉ nhích nhẹ.

Tập đoàn sản xuất polysilicon GCL gần đây cho biết các nhà sản xuất hàng đầu đang lên kế hoạch thành lập một tổ chức kiểu OPEC để kiểm soát giá cả và nguồn cung. Nhóm này cũng chuẩn bị thành lập một quỹ 50 tỷ nhân dân tệ để mua lại và đóng cửa khoảng 1/3 công suất sản xuất chất lượng thấp trong ngành.

Hồi đầu tháng 7, Chủ tịch Tập Cận Bình kêu gọi chấm dứt “cạnh tranh giá cả hỗn loạn”. Ba ngày sau đó, Bộ Công nghiệp Trung Quốc cam kết sẽ dập tắt cuộc chiến giá và loại bỏ năng lực sản xuất lỗi thời trong một cuộc họp với các doanh nghiệp ngành năng lượng mặt trời. Tuy nhiên, Bắc Kinh chưa nêu rõ thời điểm hay cách thức thực hiện mục tiêu này.

Vấn đề nan giải

Tuy nhiên, các nhà phân tích cho rằng nhiều chính quyền địa phương sẽ không muốn mạnh tay xử lý tình trạng dư thừa công suất. Các tỉnh được đánh giá dựa trên tiêu chí việc làm và tăng trưởng kinh tế. Vì thế, họ không muốn hy sinh các “ngôi sao kinh tế địa phương”.

Chủ tịch Trina Solar từng nói tại một hội nghị vào tháng 6 rằng các dự án mới vẫn tiếp tục được triển khai trong năm nay.

Chuyên gia Alan Lau của Jefferies ước tính ngành cần loại bỏ ít nhất 20–30% công suất sản xuất thì các doanh nghiệp mới có thể có lãi.

“Trung Quốc có nhiều ngành dư thừa công suất như thép, xi măng... nhưng chưa từng có ngành nào lỗ toàn ngành suốt 1 năm rưỡi như năng lượng mặt trời”, ông Lau nhận định.

Theo ông, mức độ thua lỗ tại các doanh nghiệp hiện gần tương đương với ngành bất động sản, dù quy mô của năng lượng mặt trời chỉ bằng 1/10.

“Đây là một tình huống rất không bình thường và cực kỳ bất thường”, vị chuyên gia nhận định.

Theo Reuters