Thế giới nín thở trước nguy cơ Mỹ - Trung leo thang căng thẳng thương mại

Hãng tin Reuters hôm 19/10 có bài bình luận: Khi các bộ trưởng tài chính và thống đốc ngân hàng trung ương rời Washington sau loạt cuộc họp mùa thu của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và Ngân hàng Thế giới (WB), họ mang theo tâm trạng lẫn lộn: Nhẹ nhõm vì nền kinh tế toàn cầu vẫn trụ vững trước hàng loạt cú sốc chính sách từ đầu nhiệm kỳ hai của Tổng thống Donald Trump , nhưng cũng mệt mỏi và lo âu trước viễn cảnh “bất định không hồi kết”.

Chỉ trong tuần trước, căng thẳng giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới lại bùng lên khi Trung Quốc áp đặt kiểm soát xuất khẩu đối với đất hiếm – nguyên liệu thiết yếu cho công nghiệp bán dẫn và năng lượng sạch – để đáp trả việc Mỹ siết chặt quy định công nghệ.

Washington ngay lập tức tái áp thuế 100% lên hàng hóa Trung Quốc, đánh dấu một vòng leo thang thương mại mới sau “Ngày Giải phóng Thương mại” mà ông Trump công bố hồi tháng 4.

Tiếp đó ngày 20/10, Tổng thống Mỹ Donald Trump đe dọa áp thuế nhập khẩu lên tới 155% đối với hàng hóa Trung Quốc. Mức thuế sẽ có hiệu lực ngay từ ngày 1/11, trừ khi Washington và Bắc Kinh đạt được thỏa thuận.

Phản ứng trước lời đe dọa, Bộ Ngoại giao Trung Quốc cảnh báo rằng việc áp thuế “không phải là cách đúng đắn để đối thoại”. Trong khi đó, Bắc Kinh đã thay thế trưởng đoàn đàm phán thương mại - ông Lý Thành Cương - bằng phó đại diện thương mại Lý Dũng Khiết, động thái được xem là tín hiệu cho sự điều chỉnh chiến lược trước các cuộc đàm phán sắp tới.

Các biện pháp này không chỉ khiến thị trường tài chính thế giới chao đảo, mà còn làm dấy lên lo ngại về một “cuộc chiến kinh tế kéo dài” giữa hai siêu cường. Theo giới quan sát, điều đáng sợ không chỉ là mức thuế, mà là tính khó đoán và đơn phương của chính sách thương mại Mỹ trong bối cảnh toàn cầu đang cần hợp tác để ổn định chuỗi cung ứng.

“Thế giới đang phải làm quen với một ‘bình thường mới’, nơi sự bất định trở thành đặc trưng” , một quan chức Nhật Bản tại Washington nhận định. “Không có không gian cho sự chủ quan, bởi bất kỳ động thái nào giữa Mỹ và Trung Quốc đều có thể gây chấn động kinh tế toàn cầu”.

Các nền kinh tế nỗ lực thích ứng

Trước làn sóng bất ổn thương mại, nhiều quốc gia đang tăng cường liên kết khu vực để giảm phụ thuộc vào hai siêu cường Mỹ - Trung. Bộ trưởng Tài chính New Zealand Nicola Willis cho biết xu hướng liên kết song phương và khu vực đang tăng nhanh, với việc Liên minh châu Âu (EU) xem xét tham gia Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP).

“Các đối tác thương mại đều muốn củng cố và mở rộng các mối quan hệ hiện có, thay vì đi theo chiều ngược lại” , ông Willis chia sẻ với Reuters.

Tại châu Phi, Bộ trưởng Kế hoạch và Hợp tác quốc tế Ai Cập Rania Al-Mashat cho rằng làn sóng tăng cường hợp tác khu vực chính là “hệ quả trực tiếp” của biến động toàn cầu, và sẽ là động lực dài hạn giúp các nước mới nổi củng cố khả năng chống chịu.

Trong khi đó, các tổ chức quốc tế như IMF và WTO đều cảnh báo rằng sự phân mảnh thương mại đang gây tổn hại cho tăng trưởng và làm suy yếu nền tảng của toàn cầu hóa. Tổng Giám đốc IMF Kristalina Georgieva nhận xét: “Chúng ta đang sống trong một thời kỳ không chắc chắn đến mức không còn chỗ cho những màn kịch chính trị. Hợp tác quốc tế từng được xem là điều hiển nhiên, nhưng giờ đây, nó phải được bảo vệ như một tài sản quý giá”.

‘Hiệu ứng Trump’ và nỗi mệt mỏi toàn cầu

Từ khi ông Trump trở lại Nhà Trắng, chính sách “America First” một lần nữa phủ bóng lên kinh tế thế giới . Các gói thuế quan mới, cùng hàng loạt biện pháp siết đầu tư, hạn chế xuất khẩu công nghệ cao sang Trung Quốc, khiến giới hoạch định chính sách toàn cầu “kiệt sức vì ứng phó”, như lời Phó Thống đốc Ngân hàng Trung ương Thái Lan Piti Disyatat.

Các nhà đầu tư Phố Wall phản ứng thận trọng: Chỉ số Dow Jones giảm gần 0,7% sau thông tin Mỹ tái áp thuế 100% với hàng Trung Quốc. Trong khi đó, IMF cảnh báo “định giá thị trường đang bị kéo giãn” bởi sự chủ quan trước rủi ro thương chiến và nợ công tăng cao, trong khi nguy cơ điều chỉnh hỗn loạn hoàn toàn có thể xảy ra nếu bất ổn leo thang.

Ngân hàng Trung ương Anh (BoE) thậm chí ví bối cảnh hiện nay như thời kỳ trước khủng hoảng tài chính 2008, khi rủi ro tích tụ trong hệ thống phi ngân hàng mà không ai kịp nhận ra.

“Đã đến lúc chúng ta phải ‘mở nắp hộp’ để xem điều gì đang thực sự diễn ra. Những biến động hiện nay có thể chỉ là ngẫu nhiên, nhưng cũng có thể là ‘chim hoàng yến trong mỏ than’ báo hiệu khủng hoảng”, Thống đốc ngân hàng Andrew Bailey kêu gọi.

Giới chuyên gia cảnh báo thương chiến Mỹ - Trung không chỉ là câu chuyện thuế quan, mà còn kéo theo hệ lụy sâu rộng đối với an ninh chuỗi cung ứng, công nghệ và biến đổi khí hậu.

Ông Lesetja Kganyago, Thống đốc Ngân hàng Trung ương Nam Phi, nhấn mạnh tại hội nghị G30 rằng rủi ro khí hậu giờ đây là vấn đề kinh tế vĩ mô không thể tách rời.

“Trong thương mại, bạn có thể rời bàn đàm phán và tìm đối tác khác. Nhưng với khí hậu, nếu rời bỏ cam kết, cả hành tinh sẽ phải trả giá”, ông cảnh báo.

Nhận định này phản ánh một mâu thuẫn ngày càng lớn: Trong khi thế giới cần hợp tác để giảm phát thải và đạt mục tiêu phát triển bền vững, mối đối đầu Mỹ - Trung lại đe dọa chia rẽ các sáng kiến toàn cầu.

Tái định hình toàn cầu hóa

Theo WTO, dù căng thẳng Mỹ - Trung chưa biến thành “đại chiến thương mại” như giai đoạn 2018–2019, song xu hướng đa dạng hóa chuỗi cung ứng đang làm thay đổi cấu trúc thương mại toàn cầu.

Tổng Giám đốc Ngozi Okonjo-Iweala cho rằng thế giới cần “tái tưởng tượng toàn cầu hóa” để thích ứng với bối cảnh mới. Ông nói thêm: “Chúng ta phải sửa những phần không hoạt động hiệu quả, bởi mô hình cũ không còn phù hợp. Toàn cầu hóa đã giúp nhiều quốc gia phát triển, nhưng cũng khiến nhiều nước bị bỏ lại phía sau”.

Trong khi đó, theo giới phân tích “bình thường mới” trong thương mại toàn cầu không chỉ là cuộc cạnh tranh giữa hai siêu cường, mà còn là sự chuyển dịch về quyền lực kinh tế, khi các nước trung gian như Ấn Độ, Việt Nam, Mexico, Brazil… nổi lên như “bên thứ ba chiến lược” trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Từ Washington đến Bắc Kinh , từ Brussels đến Wellington, tâm lý chung hiện nay là “vừa thích nghi, vừa cảnh giác”.

Sự kiên cường của kinh tế toàn cầu trong 9 tháng của năm 2025 là tín hiệu tích cực, nhưng nền tảng của nó vẫn mong manh khi đối mặt với những biến số từ thương chiến, nợ công, rủi ro tài chính và biến đổi khí hậu.

Dù vậy, trước một cơn gió lạnh và đầy bất ổn đến từ căng thẳng Mỹ - Trung, thế giới không chỉ đứng trước nỗi lo suy thoái, mà còn vì nguy cơ đánh mất niềm tin vào hệ thống hợp tác quốc tế vốn là trụ cột của trật tự kinh tế trong suốt nửa thế kỷ qua.