Vì sao Trung Quốc trồng 78 tỷ cây xanh nhưng lại khiến nhiều vùng khô hạn hơn?

Trong nhiều thập kỷ qua, Trung Quốc đã tiến hành một chiến dịch “xanh hóa” khổng lồ với mục tiêu chống xói mòn đất và giảm bão cát. Kể từ cuối thập niên 1970, quốc gia này đã trồng khoảng 78 tỷ cây xanh, nâng diện tích rừng từ mức 10% năm 1949 lên khoảng 25% năm 2024.

Một trong những dự án tiêu biểu là “Vạn Lý Trường Thành Xanh” khởi động từ năm 1978, cùng với các chương trình khác như Grain for Green và Natural Forest Protection Program bắt đầu từ năm 1999.

Tổng cộng, diện tích rừng mới được trồng đạt khoảng 300.000 km² – tương đương diện tích của nhiều quốc gia châu Âu cộng lại.

Tuy nhiên, một nghiên cứu mới công bố trên tạp chí Earth’s Future cho thấy chiến dịch này đã tạo ra những hệ quả không mong muốn đối với chu trình nước của Trung Quốc.

Các nhà khoa học từ Đại học Thiên Tân, Đại học Nông nghiệp Trung Quốc (Bắc Kinh) và Đại học Utrecht (Hà Lan) phát hiện rằng từ năm 2001 đến 2020, lượng cây xanh tăng mạnh đã làm thay đổi cân bằng thủy văn, khiến nhiều khu vực khô hạn hơn trong khi một số nơi lại nhận thêm lượng nước.

Tăng bốc hơi – giảm nguồn nước ở nhiều vùng

Nguyên nhân chính được xác định là sự gia tăng bốc hơi và thoát hơi nước. Khi cây xanh phát triển, chúng giải phóng hơi nước qua các lỗ khí khổng (stomata), làm tăng lượng hơi nước trong khí quyển.

Hiện tượng này đã khiến lượng mưa dịch chuyển, mang nhiều độ ẩm hơn đến cao nguyên Tây Tạng, trong khi các vùng đông và tây bắc Trung Quốc lại mất đi nguồn nước đáng kể.

Theo nghiên cứu, khoảng 74% diện tích lãnh thổ Trung Quốc – gồm khu vực gió mùa phía đông và vùng khô hạn phía tây bắc – đã bị ảnh hưởng bởi sự suy giảm nguồn nước. Đặc biệt, vùng tây bắc mất nhiều nhất do độ ẩm bị chuyển dịch sang cao nguyên Tây Tạng.

Trong khi đó, các vùng đồng cỏ chuyển thành rừng làm tăng lượng bốc hơi và mưa, nhưng nghịch lý lại là giảm khả năng giữ nước cho đất.

Thách thức cho quản lý bền vững

Sự mất cân đối này trở nên nghiêm trọng khi xét đến phân bố dân cư và đất nông nghiệp. Khu vực phía bắc Trung Quốc chiếm 46% dân số và hơn một nửa diện tích đất canh tác, nhưng chỉ sở hữu khoảng 20% tổng lượng nước của cả nước.

Việc nguồn nước tiếp tục suy giảm ở những vùng này có thể gây áp lực lớn lên sản xuất nông nghiệp và đời sống dân cư.

Các tác giả nghiên cứu nhấn mạnh rằng những thay đổi về chu trình thủy văn cần được tính đến trong các kế hoạch trồng rừng và quản lý đất đai trong tương lai.

Việc “xanh hóa” quy mô lớn tuy mang lại lợi ích về môi trường và cảnh quan, nhưng đồng thời cũng có thể tái phân phối nguồn nước theo cách bất lợi cho nhiều khu vực.

Trung Quốc, với dân số đông và nhu cầu nông nghiệp lớn, sẽ phải đối mặt với thách thức cân bằng giữa mục tiêu chống sa mạc hóa và đảm bảo an ninh nguồn nước.

Việc này cho thấy một nghịch lý: trồng thêm cây xanh không phải lúc nào cũng đồng nghĩa với cải thiện môi trường, nếu không được tính toán kỹ lưỡng về tác động thủy văn.

Trung Quốc đã thành công trong việc mở rộng diện tích rừng, nhưng giờ đây phải đối diện với bài toán mới – làm thế nào để duy trì sự bền vững của cả hệ sinh thái và nguồn nước cho hàng trăm triệu người dân.