Ám ảnh “mưa” thưởng cổ phiếu ESOP cuối năm

Cuối năm là thời điểm các doanh nghiệp tổng kết, nhìn lại một năm hoạt động kinh doanh và cũng không quên "tri ân" người lao động vì những đóng góp trong suốt một năm đã qua.

Một trong những hình thức khen thưởng phổ biến được nhiều doanh nghiệp áp dụng trong những năm gần đây, đặc biệt có xu hướng dày lên trong năm 2019, là phát hành cổ phiếu ESOP.

ESOP là gì?

ESOP (Employee Stock Ownership Plan) là kế hoạch phát hành cổ phiếu theo chương trình lựa chọn cho người lao động trong công ty. Cổ phiếu ESOP thường được phát hành với giá ưu đãi kèm một số điều kiện.

Đứng trên góc độ doanh nghiệp, một lợi thế nổi bật của ESOP là các doanh nghiệp sẽ không phải ghi nhận một khoản chi phí lương thưởng so với thưởng bằng tiền. Bên cạnh đó, doanh nghiệp sẽ không phải chi trả bằng tiền mặt, mà sử dụng nguồn lợi nhuận giữ lại để phát hành cổ phiếu, như vậy sẽ tăng được vốn điều lệ và giữ lại tiền để tái đầu tư.

Đối với nhân viên, cổ phiếu ESOP như một hình thức tri ân đối với những đóng góp vào kết quả hoạt động của doanh nghiệp và quan trọng hơn, hình thức này giúp cho nhân viên giảm đáng kể thuế thu nhập cá nhân so với việc thưởng bằng tiền.

Chính bởi các lợi ích của ESOP mà nhiều doanh nghiệp thực hiện để tạo động lực và nâng cao trách nhiệm của cán bộ nhân viên.

"Mưa" thưởng ESOP cuối năm

Năm 2019, thị trường chứng khoán Việt Nam dồn dập đón nhiều doanh nghiệp niêm yết thực hiện ESOP. Cuối năm, "cơn mưa" ESOP càng trở nên nặng hạt và ám ảnh đối với cổ đông, khi xuất hiện những kế hoạch lớn.

Một trong những doanh nghiệp tích cực phát hành cổ phiếu ESOP nhất trên sàn chứng khoán có thể kể đến CTCP Đầu tư Thế giới Di động (mã MWG). Mới đây, MWG đã thông qua phương án phát hành hơn 10,6 triệu cổ phiếu ESOP (2,4% lượng cổ phiếu lưu hành) với giá 10.000 đồng/cổ phiếu.

Như vậy, từ khi lên sàn giữa tháng 7/2014, chỉ duy nhất năm 2016 doanh nghiệp bán lẻ này không thực hiện phát hành cổ phiếu ESOP. Đáng chú ý, số lượng cổ phiếu ESOP phát hành hàng năm của MWG thường chiếm khoảng 2 – 3% lượng cổ phiếu lưu hành của doanh nghiệp này tại từng thời điểm.

Số cổ phiếu ESOP này thường bị hạn chế chuyển nhượng trong vòng 4 năm, trong đó mỗi năm sẽ có 25% cổ phần đã nhận được tự do chuyển nhượng. Không thể phủ nhận đây là một trong những chiến lược hiệu quả giúp MWG giữ chân lao động có năng lực.

Mới đây nhất, Ngân hàng TMCP Việt Nam Thịnh Vượng (VPBank – mã VPB) cũng vừa thông qua phương án phát hành cổ phiếu theo chương trình lựa chọn cho người lao động (ESOP) từ nguồn cổ phiếu quỹ.

Đây là lần đầu tiên nhà băng này thực hiện phát hành cổ phiếu ESOP kể từ khi lên sàn tháng 8/2017. Theo phương án, VPBank sẽ phát hành thêm 31 triệu cổ phiếu ESOP với giá 10.000 đồng/cổ phiếu, trong đó gần một nửa dành riêng cho CEO Nguyễn Đức Vinh. Cổ phiếu này sẽ bị hạn chế chuyển nhượng trong 3 năm và được giải tỏa dần hàng năm theo tỷ lệ 30% - 35% - 35%.

Trước đó, doanh nghiệp mới lên sàn cách đây 1 năm là Tổng CTCP Bưu chính Viettel (Viettel Post – mã VTP) cũng mới thông qua phương án phát hành 1,17 triệu cổ phiếu ESOP, tương đương tỷ lệ 2% trên tổng số cổ phần có quyền biểu quyết đang lưu hành với thời gian hạn chế chuyển nhượng 2 năm.

Một doanh nghiệp khác có truyền thống phát hành cổ phiếu ESOP hàng năm là CTCP Tập đoàn PAN (PAN Group – mã PAN) đã thông báo phát hành 3 triệu cổ phiếu ESOP, tương đương 1,76% trên tổng lượng cổ phiếu đang lưu hành. Số cổ phiếu này sẽ bị hạn chế chuyển nhượng 100% trong 2 năm đầu và 50% còn lại trong năm thứ 3 kể từ ngày hoàn thành đợt chào bán.

Ưu đãi và ám ảnh

Sẽ không có gì đáng bàn nếu như giá cổ phiếu ESOP không quá rẻ so với mức thị giá cổ phiếu đang giao dịch trên thị trường. Nếu chỉ tính toán dựa trên những yếu tố đong đếm được, rõ ràng cổ đông sở hữu cổ phiếu phổ thông lại là những người chịu thiệt mỗi mùa ESOP. Về bản chất , phát hành cổ phiếu ESOP là lấy tiền của cổ đông chia lại cho lãnh đạo và người lao động.

Trong trường hợp của cổ phiếu MWG, với mức thị giá hiện tại 109.000 đồng/cổ phiếu, tổng giá trị thị trường của lượng cổ phiếu ESOP phát hành đợt này lên đến hơn 1.200 tỷ đồng trong khi số tiền cần chi ra để có được số cổ phiếu này chỉ 106 tỷ đồng, tương đương tỷ lệ chiết khấu gần 91%.

Cùng phát hành với giá 10.000 đồng, lãnh đạo và người lao động của VPBank được hưởng mức chiết khấu 50% (thị giá VPB là 20.150 đồng/cổ phiếu), trong khi với PAN Group là 65% (thị giá PAN là 28.500 đồng/cổ phiếu).

Trong khi đó, Viettel Post xác định giá phát hành cổ phiếu ESOP là 30.000 đồng/cổ phiếu, chỉ bằng 1/4 thị giá cổ phiếu VTP đang giao dịch trên sàn UpCOM. Lãnh đạo và người lao động chỉ phải bỏ ra hơn 35 tỷ đồng để có đượng lượng cổ phiếu có giá trị thị trường hơn 140 tỷ đồng.

Ở một góc độ nào đó, nhà đầu tư thường không mấy hào hứng với các kế hoạch phát hành cổ phiếu ESOP của doanh nghiệp.

Không chỉ giá cổ phiếu trên thị trường điều chỉnh giảm, cổ đông còn phải chịu rủi ro khi tốc độ tăng trưởng không theo kịp tốc độ pha loãng dẫn đến giảm thu nhập trên mỗi cổ phiếu.

Ngoài ra, việc có thêm một lượng cung giá rẻ luôn sẵn sàng "xả" ra thị trường khi hết thời gian hạn chế chuyển nhượng cũng có thể ảnh hưởng tiêu cực đến diễn biến giá cổ phiếu.