Chưa từng có: Cạn kiệt động cơ khiến máy bay mới thành... phế liệu

“Nghĩa địa” máy bay ở Tây Ban Nha

Theo Reuters , tại sân bay Castellon ở miền Đông Tây Ban Nha thời gian qua tiếng kim loại vang vọng giữa bãi đỗ đầy nắng nóng. Những công nhân mặc đồ bảo hộ di chuyển qua các cửa sập của một chiếc Airbus A321neo gần như mới tinh, cẩn thận tháo từng bộ phận như đang “moi ruột” một con cá voi cơ khí khổng lồ.

Từ một sân bay bị lãng quên, Castellon giờ đã trở thành biểu tượng của nghịch lý trong ngành hàng không hiện đại - nơi những chiếc Airbus gần như mới tinh bị biến thành kho phụ tùng giữa cuộc khủng hoảng động cơ toàn cầu.

Nhu cầu di chuyển bằng đường hàng không phục hồi mạnh sau đại dịch khiến các hãng hàng không toàn cầu khát máy bay mới. Tuy nhiên, tình trạng thiếu hụt động cơ phản lực thế hệ mới - đặc biệt là dòng GTF do Pratt & Whitney sản xuất - đã khiến cục diện thị trường đảo lộn. Trong một số trường hợp, giá trị của động cơ còn cao hơn cả máy bay , khi được tách riêng để bán làm phụ tùng thay thế.

Theo giới chuyên môn, hơn chục chiếc Airbus A321neo đã bị tháo dỡ chỉ sau vài năm hoạt động, trong khi hàng chục chiếc khác đang chờ đến lượt. Những chiếc máy bay được thiết kế để bay ít nhất 20 năm giờ lại “chết yểu” chỉ vì thiếu nguồn động cơ thay thế.

Ông Lee McConnellogue - CEO của eCube - doanh nghiệp chuyên tái chế máy bay đặt cơ sở tại Castellon - thừa nhận: “Chưa bao giờ chúng tôi chứng kiến một cuộc khủng hoảng động cơ ở quy mô như thế này. Các bộ phận có thể tái chế gần như toàn bộ, nhưng thật phi lý khi tháo dỡ một chiếc máy bay mới chỉ 6 năm tuổi”.

Nhiều chuyên gia hàng không cho rằng, gốc rễ của khủng hoảng nằm ở lỗi kim loại bột hiếm gặp trong động cơ GTF - có thể gây nứt linh kiện. Vấn đề buộc Pratt & Whitney phải triệu hồi và kiểm tra tới 700 động cơ cho đến năm 2026, khiến hàng loạt máy bay phải “đắp chiếu”.

Theo dữ liệu của Cirium, hiện có tới 636 máy bay Airbus sử dụng động cơ GTF đang bị dừng bay - tương đương một phần ba đội bay. Các hãng hàng không buộc phải kéo dài thời gian khai thác máy bay cũ, trong khi đội tàu mới lại nằm im chờ đợi.

Cơn sốt động cơ và phụ tùng

Giữa khủng hoảng, một cơn sốt mới lại bùng lên là thị trường động cơ và phụ tùng máy bay . Một động cơ GTF có thể được cho thuê với giá tới 200.000 USD mỗi tháng - tương đương, thậm chí vượt giá thuê cả chiếc máy bay nguyên chiếc. Với giá trị có thể lên tới 20 triệu USD mỗi động cơ, nhiều nhà đầu tư nhận thấy lợi nhuận lớn hơn khi tháo rời máy bay để bán linh kiện.

Ông Austin Willis, CEO của Willis Lease - công ty chuyên cho thuê động cơ và máy bay - nhận định: “Thật nghịch lý, nhu cầu bay đang cao kỷ lục, nhưng người ta lại đang tháo dỡ máy bay vì động cơ còn đáng giá hơn cả thân máy bay ".

Theo các chuyên gia tại hội nghị Hiệp hội Giao dịch máy bay vận tải quốc tế (ISTAT), hàng tỷ USD vốn tư nhân đang được rót vào lĩnh vực mua - bán máy bay , động cơ và phụ tùng, biến ngành hàng không thành một thị trường tài chính siêu hiệu quả.

Tuy nhiên, đằng sau “sự phồn vinh” của thị trường phụ tùng là một tín hiệu đáng lo ngại. Ông Willie Walsh - Tổng Giám đốc Hiệp hội Vận tải hàng không quốc tế (IATA) - cảnh báo: “Khi những chiếc máy bay được thiết kế để hoạt động hơn 20 năm lại bị tháo dỡ chỉ sau vài năm, rõ ràng là có điều gì đó không ổn”.

Theo IATA, riêng trong năm nay, tổn thất do gián đoạn nguồn cung động cơ có thể lên tới 2,6 tỷ USD, góp phần khiến toàn ngành hàng không thiệt hại hơn 11 tỷ USD.

Các chuyên gia cho rằng, cuộc khủng hoảng hiện nay xuất phát từ cuộc chạy đua thiết kế động cơ siêu tiết kiệm nhiên liệu vào giai đoạn giá dầu từng vượt 140 USD/thùng. Dù mang lại hiệu suất cao, nhưng các mẫu động cơ này giảm độ bền và khó bảo trì, dẫn đến tình trạng tắc nghẽn sản xuất và bảo dưỡng kéo dài.

Đại diện Pratt & Whitney thừa nhận việc khắc phục khủng hoảng động cơ sẽ mất nhiều năm. Ông Chris Calio - CEO tập đoàn RTX (tập đoàn mẹ của Pratt & Whitney) - cho biết tình hình đã ổn định hơn, song vẫn còn rất nhiều việc phải làm để chấm dứt tình trạng tắc nghẽn chuỗi cung ứng...

Trong một diễn biến liên quan, giới quan sát đang dõi theo số phận của những chiếc Airbus bị Hãng hàng không Spirit Airlines (Mỹ) loại bỏ trong bối cảnh hãng này đối mặt nguy cơ phá sản. Theo eCube, một số chiếc chắc chắn sẽ bị tháo dỡ, bởi trong thời điểm động cơ khan hiếm, phụ tùng đôi khi có giá trị lớn hơn cả một chuyến bay cất cánh.