Có quá nhiều "dầu mỏ của tương lai": Zimbabwe lọt vào tầm mắt của Trung Quốc

Mỏ kim loại khổng lồ

Zimbabwe có trữ lượng lithium lớn nhất châu Phi, lớn thứ 5 trên toàn cầu. Tỉnh Masvingo của nước này có mỏ Bikita - nơi có trữ lượng kim loại lớn nhất thế giới với khoảng 11 triệu tấn.

Tuy nhiên, nguồn tài nguyên dồi dào này vẫn chưa được khai thác trong nhiều thập kỷ do thiếu đầu tư.

Tuy vậy, nhu cầu ngày càng tăng trên toàn cầu đối với xe điện đã khiến Bikita và các mỏ khác của Zimbabwe thu hút nhiều công ty Trung Quốc hơn trong những năm gần đây, biến quốc gia phía nam châu Phi thành mục tiêu tiếp theo của Trung Quốc trong quá trình tìm nguyên liệu cho các loại pin EV thiết yếu.

Vào tháng 2 vừa qua, Tập đoàn khai thác kim loại màu Trung Quốc do nhà nước điều hành đã thông báo họ sẽ mua lại một dự án lithium ở Zimbabwe. Tập đoàn khổng lồ của Trung Quốc đã thực hiện các thương vụ trị giá hàng triệu USD để đảm bảo nguồn cung lithium trong cuộc đua năng lượng xanh trên toàn thế giới.

Tổng giám đốc Bikita Minerals và Giám đốc Sinomine Wang Zhenhua gặp Tổng thống Zimbabwe Emmerson Mnangagwa. Ảnh: SCMP

Sinomine Resource Group (Sinomine), một công ty con của China Nonferrous, đã trả 180 triệu USD để mua lại toàn quyền kiểm soát hai công ty tư nhân cùng sở hữu 74% Bikita Minerals, nhà sản xuất lithium lâu đời nhất của Zimbabwe.

Mỏ Bikita ban đầu được mở vào năm 1911 để khai thác thiếc, và việc khai thác lithium chỉ bắt đầu từ năm 1953. Một báo cáo của Cơ quan Khảo sát Địa chất Anh năm 2021 cho biết đây là mỏ duy nhất ở châu Phi sản xuất lithium, mặc dù số kim loại này vẫn chưa được sử dụng trong chuỗi cung ứng pin.

Tại cuộc gặp với Tổng thống Zimbabwe Emmerson Mnangagwa vào tháng 4, Tổng giám đốc Bikita Minerals và Giám đốc Sinomine Wang Zhenhua hứa sẽ giúp chính phủ đạt được sản lượng 12 tỷ USD trong lĩnh vực khai thác vào năm 2023.

Trường hợp của công ty Sinomine là thương vụ mới nhất trong loạt thương vụ mua lại lithium của Trung Quốc tại Zimbabwe - quốc gia đã phải đối mặt với hơn hai thập kỷ trừng phạt kinh tế và chính trị của phương Tây dưới thời cầm quyền của cố tổng thống Robert Mugabe, người bị lật đổ vào năm 2017.

Không chỉ Zimbabwe

Tháng 12 năm ngoái, một công ty có tên Zhejiang Huayou Cobalt cũng thực hiện đàm phán mua lại mỏ lithium đá cứng arcadia ngay bên ngoài thủ đô Harare của Zimbabwe, với giá 422 triệu USD. Một dự án trị giá 300 triệu USD cũng được xây dựng kèm theo để phát triển mỏ, với dự kiến sẽ cung cấp lô lithium đầu tiên vào năm 2023.

Cũng trong năm ngoái, Chengxin Lithium Group đã chi 77 triệu USD cho một thỏa thuận bao gồm quyền khai thác trong dự án mỏ lithium-tantalum Sabi Star chưa được khám phá ở phía đông Zimbabwe. Mỏ này được mô tả là "một điểm đến đầu tư hấp dẫn cho các công ty năng lượng mới của Trung Quốc" nhằm tìm cách tăng dự trữ lithium.

Kim loại màu trắng bạc đang ngày càng được ưa chuộng với vai trò như một nguyên liệu thô thiết yếu cho pin lithium-ion để cung cấp năng lượng cho xe điện trong bối cảnh ngày càng nhiều quốc gia tiến hành cắt giảm lượng khí thải carbon của họ.

Chris Berry, chủ tịch của công ty tư vấn hàng hóa House Mountain Partners ở New York, cho biết hàng loạt các khoản đầu tư của Trung Quốc được thực hiện nhằm giải quyết tình trạng thiếu hụt tài nguyên trên thị trường lithium cũng như mở rộng phạm vi hoạt động của Bắc Kinh sang châu Phi thông qua Sáng kiến Vành đai và Con đường.

Berry cho biết: "Zimbabwe không phải là điểm đến duy nhất của lithium Trung Quốc". Theo một số tin đồn gần đây, Trung Quốc đang đàm phán để mua 6 mỏ lithium ở châu Phi với lượng cung cấp có thể lên tới 1 triệu tấn kim loại mỗi năm.

Mỏ lithium Bikita Minerals ở tỉnh Masvingo, Zimbabwe, được cho là mỏ kim loại lớn nhất thế giới được biết đến.

Tuy nhiên, sẽ mất nhiều thời gian trước khi Zimbabwe có thể cạnh tranh với các nhà sản xuất lithium lâu đời.

Berry nói: "Tôi không chắc Zimbabwe sẽ trở thành nhà sản xuất lithium lớn theo cách của Chile hay Australia. Điều này chủ yếu là do sự bất ổn xã hội trong nước cũng như thực tế là các sản phẩm lithium ở các quốc gia khác có chất lượng vượt trội."

Stephen Chan, giáo sư chính trị và quan hệ quốc tế tại Trường Nghiên cứu Phương Đông và Châu Phi ở London, cho biết Zimbabwe vẫn không được các công ty phương Tây ưa chuộng vì bất ổn kinh tế và bất ổn chính trị.

Ông nói thêm rằng thế giới cần lithium và nguồn cung cấp từ những nơi như Cộng hòa Dân chủ Congo (DRC) đang bị chất vấn bởi các vấn đề gây tranh cãi như lao động trẻ em.

Ông Chan nói: "Tổng trữ lượng lithium toàn cầu ước tính chỉ khoảng 14 triệu tấn, khi nhu cầu tăng lên cùng với việc thế giới quay lưng lại với việc hoàn toàn phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch, thì nguồn dự trữ sẵn có sẽ cạn kiệt trong vòng một thập kỷ".

Nhu cầu khổng lồ

Ông cho biết Trung Quốc là nhà sản xuất kim loại lớn thứ 4 thế giới, nhưng trữ lượng của nước này chỉ ở mức 1 triệu tấn. Vì vậy, lithium của Zimbabwe trên thực tế sẽ cung cấp nguồn năng lượng lớn cho các ngành công nghiệp tại Trung Quốc.

Congo cũng là quốc gia sở hữu nguồn tài nguyên khổng lồ để sản xuất pin EV. Công ty khai thác lớn Zijin của Trung Quốc đang vướng vào một cuộc chiến pháp lý với công ty khoáng sản AVZ của Australia về quyền kiểm soát mỏ Manono của Congo, nơi được cho là đang nắm giữ trữ lượng lithium lớn nhất thế giới.

Cơ quan Khảo sát Địa chất Anh năm 2021 cho biết các nguồn lithium tự nhiên đáng kể và tiềm năng khai thác cao có thể tạo cơ hội cho nhiều quốc gia châu Phi đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng, đáng chú ý nhất là Zimbabwe, Namibia, Ghana, Congo và Mali.

Tuy nhiên, hiện tại, châu Phi có rất ít năng lực để chế biến khoáng chất lithium, tinh chế thêm hóa chất lithium hoặc sản xuất các thành phần pin.

Điều này dẫn đến một tình huống là các nước châu Phi phải xuất khẩu tinh khoáng thô và sau đó nhập lại các sản phẩm sử dụng pin lithium-ion đắt hơn nhiều lần.