Dòng chữ cuối hồ sơ làm lộ cú lật kèo: Đối tác Trung Quốc thành chủ nợ rồi "thâu tóm" gã khổng lồ của Mỹ

Công ty Trung Quốc mua lại công ty Mỹ

Khi iRobot – công ty tiên phong về máy hút bụi robot tại Mỹ – nộp đơn xin bảo hộ phá sản, ít người chú ý đến chữ ký của bên nhận chuyển nhượng ở cuối hồ sơ: Shenzhen PICEA Robotics Co. Nhà sản xuất thiết bị gốc (OEM) đến từ Trung Quốc này, vốn hoạt động âm thầm trong nhiều năm, sẽ mua lại 100% cổ phần iRobot thông qua tái cấu trúc nợ, đánh dấu bước chuyển lớn từ một nhà sản xuất OEM trở thành chủ sở hữu thương hiệu.

Theo Báo điện tử Trung Quốc, iRobot từng là một phần của “huyền thoại” đổi mới tại Thung lũng Silicon. Năm 2002, sản phẩm đầu tiên mang tên Roomba ra mắt với giá 199 USD và bán được 50.000 chiếc chỉ trong năm đầu. Trong thời gian dài sau đó, Roomba gần như đồng nghĩa với máy hút bụi robot, chiếm tới 80% thị phần tại Mỹ và trên toàn cầu. Nhờ danh mục sản phẩm nổi bật và vị thế thị trường áp đảo, iRobot niêm yết thành công trên NASDAQ năm 2005; giá cổ phiếu tăng mạnh, đạt đỉnh 133 USD vào năm 2021, với vốn hóa thị trường vượt 4 tỷ USD.

Tuy nhiên, phía sau ánh hào quang đó, những vấn đề tiềm ẩn dần lộ rõ. Sau năm 2018, khi các thương hiệu Trung Quốc tăng tốc mạnh mẽ, iRobot lại sa vào lối mòn phát triển. Hãng kiên trì sử dụng hệ thống điều hướng hình ảnh độc quyền và chậm áp dụng công nghệ LiDAR; đến năm 2022 mới ra mắt robot hút bụi kiêm lau nhà, chậm hơn khoảng 5 năm so với các đối thủ Trung Quốc như Roborock và Narwal; trong khi giá các sản phẩm chủ lực vẫn duy trì trên 1.000 USD trong nhiều năm, cao gấp 2–3 lần các sản phẩm tương đương của Trung Quốc.

“Mấu chốt của iRobot là phản ứng quá chậm trước sự thay đổi nhu cầu người dùng,” một chuyên gia trong ngành nhận định. “Họ quá tin vào hào quang thương hiệu và bỏ lỡ tốc độ phát triển công nghệ. Khi các nhà sản xuất Trung Quốc liên tục cải thiện trải nghiệm người dùng với AI tránh chướng ngại vật, tự động thu gom bụi hay cánh tay robot sinh học, Roomba vẫn dựa chủ yếu vào mô hình ‘va chạm ngẫu nhiên + lập kế hoạch cơ bản’ để giữ thị trường.”

Sự thiếu đổi mới này nhanh chóng phản ánh vào tình hình tài chính. Từ năm 2022, iRobot thua lỗ liên tiếp 11 quý. Trong ba quý đầu năm 2025, doanh thu giảm 26,5% so với cùng kỳ, trong khi lỗ ròng tăng lên 130 triệu USD. Vốn hóa thị trường lao dốc từ mức đỉnh 4 tỷ USD xuống dưới 40 triệu USD, mất hơn 96%. Tính đến ngày 27/9, tiền mặt và các khoản tương đương tiền chỉ còn 24,8 triệu USD, trong khi tổng nợ phải trả lên tới 508 triệu USD và vốn chủ sở hữu âm 26,8 triệu USD, cho thấy dòng tiền gần như cạn kiệt.

Doanh nghiệp Trung Quốc bứt tốc

Trong bối cảnh đó, Shenzhen PICEA Robotics Co., đối tác sản xuất theo hợp đồng của iRobot, đã trở thành chủ nợ lớn nhất và nhiều khả năng là chủ sở hữu mới của công ty.

Thành lập năm 2016, Shenzhen PICEA Robotics Co. ban đầu là một trong những nhà sản xuất theo hợp đồng của iRobot. Nhờ tận dụng hệ sinh thái chuỗi cung ứng hoàn chỉnh và khả năng phản ứng nhanh của khu vực Đồng bằng Châu Giang, công ty nhanh chóng vươn lên thành nhà cung cấp hàng đầu thế giới về giải pháp máy hút bụi robot cao cấp. Theo trang web chính thức, doanh nghiệp này có năng lực sản xuất hơn 8,5 triệu đơn vị mỗi năm, đã giao trên 20 triệu sản phẩm, chiếm hơn 30% thị phần máy hút bụi robot cao cấp toàn cầu. Các đối tác gồm Xiaomi, Philips và Haier.

Quảng cáo iRobot Roomba. Nguồn: Irobot

Tháng 11/2025, Shenzhen PICEA Robotics Co., thông qua công ty con, đã mua lại khoản nợ 191 triệu USD của iRobot và bổ sung thêm 162 triệu USD nợ sản xuất, qua đó trở thành chủ nợ lớn nhất của hãng.

Theo số liệu mới nhất của IDC, lượng xuất xưởng máy hút bụi robot thông minh toàn cầu đạt 17,424 triệu chiếc trong ba quý đầu năm 2025, tăng 18,7% so với cùng kỳ. Trên bảng xếp hạng thị phần toàn cầu, các thương hiệu Trung Quốc chiếm trọn nhóm dẫn đầu: Roborock (21,7%), Ecovacs (14,1%), Dreame (12,4%), Xiaomi (10%), và Narwal (7,5%), tổng cộng hơn 64% thị phần. Trái lại, iRobot không chỉ rời khỏi top 5 toàn cầu mà còn suy giảm nghiêm trọng tại thị trường Mỹ, với doanh thu quý III/2025 giảm 33%.

“Roomba từng là vật dụng quen thuộc trong các gia đình Mỹ, nhưng giờ đây một nửa kệ hàng ở Best Buy đã thuộc về các thương hiệu Trung Quốc,” một người tiêu dùng Trung Quốc sống tại New York chia sẻ.

Sự đảo chiều này phản ánh bước chuyển của các doanh nghiệp Trung Quốc từ vai trò “nhà sản xuất phần cứng” sang “nhà cung cấp dịch vụ thông minh”. Roborock trang bị cho các mẫu cao cấp mô hình dữ liệu lớn AI có khả năng nhận diện vết bẩn như lông thú cưng hay cà phê và tự động điều chỉnh chiến lược làm sạch; Dreame ra mắt robot hút bụi đầu tiên trên thế giới có cánh tay robot sinh học vượt chướng ngại vật; Narwal tập trung vào trải nghiệm “giặt lau không cần dùng tay” nhằm tăng mức độ gắn bó của người dùng.

“Theo thời gian, cạnh tranh sẽ không còn xoay quanh từng sản phẩm đơn lẻ, mà là cuộc chiến giữa các hệ sinh thái,” ông Zhao Siquan, nhà phân tích cấp cao mảng phần cứng thông minh của IDC Trung Quốc, nhận định. “Doanh nghiệp nào tích hợp được robot hút bụi vào nhà thông minh, theo dõi sức khỏe và thậm chí cả hệ thống an ninh gia đình sẽ định hình thế hệ robot gia đình tiếp theo.”

Sự vươn lên của các thương hiệu Trung Quốc không chỉ nhờ giá thấp, mà còn đến từ tốc độ đổi mới nhanh và thiết kế hướng người dùng. Tại Thâm Quyến, một công ty robot có thể hoàn tất toàn bộ quy trình khép kín trong bán kính 30 km, từ lựa chọn chip, thiết kế cấu trúc, chế tạo khuôn đến lắp ráp. Hệ sinh thái “phản hồi theo giờ” này rút ngắn chu kỳ R&D xuống còn 6–8 tháng, trong khi iRobot thường mất 2–3 năm để phát triển sản phẩm mới.

Các tính năng như giặt lau tự động, tăng lực hút trên thảm hay bộ nhớ bản đồ nhiều tầng đều được các thương hiệu Trung Quốc phát triển trước, sau đó phổ biến toàn cầu sau khi được thị trường kiểm chứng. Theo ông Zhao Siquan, các nhà sản xuất Trung Quốc sẽ tiếp tục giữ vị thế dẫn đầu nhờ cải tiến sản phẩm, nâng cấp kênh phân phối và bám sát nhu cầu thị trường.

Giờ đây, khi Shenzhen PICEA Robotics Co. chuẩn bị tiếp quản iRobot, một làn sóng hợp nhất mới đang hình thành. Nhiều ý kiến cho rằng thương hiệu và bằng sáng chế của iRobot có thể được tích hợp vào hệ thống Trung Quốc, mở đường cho mô hình “thương hiệu nước ngoài – sản xuất tại Trung Quốc” quay trở lại thị trường. Dù kịch bản nào xảy ra, một điều đã rõ: những nhân vật trung tâm của nửa sau cuộc cạnh tranh toàn cầu trong ngành máy hút bụi robot đã thay đổi.