EU lục đục nội bộ

Kế hoạch cho giai đoạn 2028-2035 với tổng trị giá 2.000 tỷ eu ro không chỉ là một đề xuất tài chính mà là tuyên ngôn cho một kỷ nguyên mới. Châu Âu không còn dựa vào trợ cấp nông nghiệp và các khoản hỗ trợ vùng nghèo, mà chuyển hướng mạnh mẽ sang củng cố quốc phòng, thúc đẩy nghiên cứu công nghệ và tăng cường khả năng cạnh tranh toàn cầu.

Một minh chứng sống động cho tư duy mới này chính là trung tâm huấn luyện CDeX tại Ba Lan, nơi các học viên không học cách né đạn, mà học cách chống lại các cuộc tấn công mạng phức tạp. Sáng lập bởi Piotr Harasimowicz, CDeX đã nhận được khoản tài trợ 1,8 triệu eu ro từ ngân sách EU và hiện đang phục vụ nhiều khách hàng chiến lược như bộ quốc phòng, trường đại học và các doanh nghiệp hạ tầng quan trọng.

Harasimowicz nhấn mạnh rằng “thời kỳ lãng mạn đã kết thúc” và những người làm nhiệm vụ bảo vệ không gian mạng cần được huấn luyện như những “chiến binh mạng” thực thụ. Câu chuyện của CDeX không đơn thuần là một mô hình đào tạo, mà còn thể hiện rõ định hướng ưu tiên mới trong phân bổ nguồn lực của châu Âu.

Trong nhiều thập niên, ngân sách EU vốn tập trung vào trợ cấp nông nghiệp và hỗ trợ các khu vực nghèo, với mục tiêu thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các thành viên. Chính sách Nông nghiệp Chung (CAP), ra đời từ năm 1957, từng chiếm đến 70% ngân sách. Dù nay đã giảm còn khoảng 30%, CAP vẫn là biểu tượng của một châu Âu cũ, nơi Đức sản xuất, Pháp canh tác, và Brussels phân phối tiền. Nhưng trong đề xuất ngân sách mới, CAP sẽ bị cắt thêm 20%, khiến các hiệp hội nông dân kịch liệt phản đối vì cho rằng điều này đe dọa an ninh lương thực nội khối.

Không dừng lại ở đó, các khoản “quỹ liên kết” nhằm hỗ trợ các vùng nghèo cũng bị cắt giảm 10%. Ngoài ra, hai nguồn chi này sẽ được gộp vào một “phong bì quốc gia” duy nhất để các chính phủ tự quyết định chi tiêu.

Ủy ban châu Âu (EC) lập luận rằng việc này sẽ giúp linh hoạt hơn, phản ứng nhanh với các thách thức phức tạp thay vì bị trói buộc bởi các chương trình cố định và chồng chéo. Tuy nhiên, Quốc hội châu Âu cảnh báo rằng việc gộp này sẽ làm mất đi tính dự báo và quyền lợi của các nhóm thụ hưởng truyền thống như nông dân và chính quyền địa phương.

Trong khi đó, phần ngân sách được ưu ái tăng mạnh lại tập trung vào các lĩnh vực có tính chiến lược cao. Quỹ Cạnh tranh châu Âu trị giá 409 tỷ eu ro đã được đề xuất, trong đó đáng chú ý là khoản đầu tư gấp đôi cho nghiên cứu khoa học, lên tới 175 tỷ eu ro, và chi tiêu quốc phòng tăng gấp 5 lần, đạt 130,7 tỷ eu ro. Các lĩnh vực khác như công nghệ sạch, y tế và số hóa cũng sẽ nhận được nguồn lực lớn.

Dẫu vậy, cách phân bổ theo cơ chế cạnh tranh khiến nhiều quốc gia nhỏ và kém phát triển lo ngại rằng họ sẽ bị bỏ lại phía sau, khi các trung tâm nghiên cứu và công ty start up tiên tiến chủ yếu tập trung ở các nước giàu.

Đề xuất ngân sách mới cũng gặp phải làn sóng phản đối mạnh mẽ từ các quốc gia đóng góp lớn như Đức. Berlin không chỉ bác bỏ ý tưởng tăng tổng quy mô ngân sách mà còn phản đối việc phát hành nợ mới ở cấp độ EU, một giải pháp được Pháp, Ý và Tây Ban Nha ủng hộ nhằm đối phó với áp lực tài khóa. Đức khẳng định khoản nợ chung 800 tỷ eu ro sau đại dịch là biện pháp “một lần duy nhất” và không thể trở thành tiền lệ. Họ cũng yêu cầu duy trì cơ chế “giảm trừ” đóng góp cho các nước như Đức, Hà Lan, Thụy Điển, điều mà EC muốn xóa bỏ.

Nguồn thu mới cũng là điểm nóng trong tranh luận. Ủy ban đề xuất loạt thuế mới như thuế rác điện tử, phí hàng nhỏ nhập khẩu, tăng thuế thuốc lá và thậm chí thuế trên lợi nhuận doanh nghiệp lớn. Điều này bị chỉ trích là đi ngược với mục tiêu thúc đẩy cạnh tranh của chính bản thân ngân sách.

Một điểm cải cách khác cũng gây tranh cãi là việc gắn phân bổ ngân sách với điều kiện cải cách và tuân thủ các giá trị EU. Dưới cơ chế mới, các khoản tiền sẽ chỉ được giải ngân nếu quốc gia đó đáp ứng đủ điều kiện, điều từng khiến Hungary bị đóng băng hàng trăm triệu eu ro do vi phạm nguyên tắc pháp quyền. Các thành phố như Budapest trở thành “nạn nhân kép” khi vừa bị chính quyền trung ương kiểm soát, vừa không thể tiếp cận nguồn vốn thiết yếu.

Dù còn nhiều tranh cãi và rào cản, giới chức EU vẫn tin rằng ngân sách mới là bước ngoặt sống còn để châu Âu bước vào thế kỷ 21 với tâm thế chủ động. Một nhà đàm phán Đức cho hay: “Chúng ta không thể tiếp tục dùng một cấu trúc ngân sách được thiết kế cho thế kỷ 20 để giải quyết các thách thức của hiện tại.”

Tham khảo FT