Hợp tác xã, kinh tế tập thể hoạt động chưa thực sự hiệu quả: Chủ tịch Liên minh HTX "tiết lộ" nguyên nhân

Báo cáo của Liên minh hợp tác xã (HTX) Quốc tế công bố năm 2023 đã phân tích 300 HTX lớn nhất thế giới, đang hoạt động tại 27 quốc gia. Tổng doanh thu năm 2021 của 300 HTX này là 2.409 tỷ USD, cao gấp 7,2 lần so với tổng GDP của Việt Nam (GDP của Việt Nam năm 2021 là 336,1 tỷ USD).

Hợp tác xã, kinh tế tập thể hoạt động chưa thực sự hiệu quả

Có 94 HTX trong số 300 HTX lớn trên thế giới là ở khu vực Bắc Mỹ, nhiều nhất là ở Mỹ (73 HTX), Brazil (12 HTX) và Canada (7 HTX). Châu Âu có đến 166 HTX trong số 300 HTX "khổng lồ", phân bố chủ yếu ở khu vực Bắc Âu như: Pháp, Đức, Hà Lan, Ý, Đan Mạch, Phần Lan…

Ở khu vực Châu Á và Châu Đại dương chỉ có 40 HTX thuộc Top 300 HTX "đầu đàn", trong đó 21 HTX là ở Nhật Bản, 5 HTX ở New Zealand, 3 HTX ở Úc, 4 HTX ở Hàn Quốc. Tuy nhiên, Việt Nam chưa có HTX nào lọt vào Top 300 HTX lớn trên thế giới.

Một báo cáo khác cũng cho thấy, quy mô thành viên trung bình của một HTX ở Việt Nam là 202 thành viên/HTX. Con số này chỉ bằng 3% quy mô HTX ở Châu Đại dương; 5% quy mô HTX ở Bắc Mỹ, 49% quy mô HTX ở Châu Á và 49% quy mô HTX trung bình trên toàn thế giới.

Nếu so sánh ở khía cạnh doanh thu, doanh thu trung bình của HTX ở Việt Nam là 3,2 tỷ đồng/HTX, tương đương 139.264 USD/HTX, chỉ bằng 0,5% doanh thu HTX ở Châu Đại dương; 0,6% doanh thu HTX ở Bắc Mỹ, 41,2% doanh thu HTX ở Châu Á và 12,3% doanh thu HTX trung bình trên toàn thế giới.

Tại hội thảo "Nâng cao hiệu quả công tác đào tạo bồi dưỡng cho thành viên người lao động HTX và các tổ chức kinh tế tập thể", tổ chức sáng 5/4, Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam Cao Xuân Thu Vân thừa nhận, nhiều vấn đề HTX đang gặp phải như khó khăn ứng dụng công nghệ, khó thích ứng thị trường hay có những HTX hoạt động chưa thực sự hiệu quả… Nguyên nhấn sâu xa được Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam chỉ ra, chính là từ nguồn nhân lực của HTX chưa được đảm bảo về số lượng và chất lượng.

Theo số liệu của Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn (Bộ NN&PTNT), trong 72.359 cán bộ quản lý HTX nông nghiệp cả nước, có tới 44% chưa đào tạo, 40% có trình độ trung cấp, sơ cấp và chỉ có 16% tốt nghiệp cao đẳng, đại học và trên đại học. Nếu xét riêng chức danh giám đốc HTX nông nghiệp thì có tới 32% chưa qua đào tạo. Con số này ở Đồng bằng sông Cửu Long lên đến 57,3%, khu vực Tây Nguyên là 44,6%.

Theo bà Vân, hiện các Bộ, ngành cũng đã có chương trình đào tạo nguồn nhân lực cho HTX nhưng mỗi bộ, ngành lại đào tạo một cách nên không mang lại hiệu quả, từ đó dẫn đến đào tạo nhưng theo kiểu "trăm hoa đua nở". Đặc biệt vị trí quản trị HTX chưa được chú trọng đào tạo, thành viên HTX, cụ thể là đội ngũ kế toán HTX cũng chưa được quan tâm đào tạo.

Đặc biệt, các chương trình đào tạo nguồn nhân lực cho HTX hiện nay chưa chuyên nghiệp, chưa có chương trình đào tạo chính quy cho HTX nên tạo ra sự khập khiễng. Chính vì vậy, các cơ quan quản lý cần nghiên cứu giải quyết vấn đề này để tránh việc khập khiễng trong đào tạo và giúp các HTX có kiến thức "nền" tốt hơn.

"HTX rất cần bộ tài liệu giáo trình chuẩn để khi chủ tịch, giám đốc HTX làm việc trong thực tiễn phải có những kiến thức cơ bản, phổ thông để phát triển HTX, đó chính là nền tảng để đưa HTX phát triển HTX hiệu quả. Và việc đào tạo HTX phải dựa trên chuẩn đó để giúp HTX chủ động hơn", Chủ tịch Cao Xuân Thu Vân cho hay.

Nguồn nhân lực đóng vai trò trọng yếu trong việc thúc đẩy sự phát triển

Theo TS. Võ Thị Kim Sa, Nguyên Phó hiệu trưởng - Trường Chính sách công và Phát triển nông thôn, quá trình toàn cầu hóa và môi trường thương mại quốc tế ngày càng cạnh tranh gay gắt đã và đang ảnh hưởng mạnh mẽ đến mạng lưới sản xuất và chuỗi giá trị toàn cầu. Khi bước vào một sân chơi rộng lớn mang tính toàn cầu, đối mặt với sự cạnh tranh từ tự do thương mại, cùng với nhiều yêu cầu khắt khe về chất lượng và tiêu chuẩn đối với hàng hóa, dịch vụ thì các HTX, doanh nghiệp và tổ chức kinh tế khác đang đối diện với với nhiều rủi ro, bất định, khó lường.

Cũng theo bà Sa, các HTX đã, đang và sẽ phải đối mặt ngày càng nhiều hơn với những thách thức to lớn từ những xu hướng mới của bảo hộ mậu dịch, ở mức độ tinh vi, dễ thay đổi và khó lường hơn trước rất nhiều. Phòng vệ thương mại là lĩnh vực mới với các HTX và tương đối phức tạp, cả về pháp lý lẫn yêu cầu từ thực tế.

Do đó, HTX nói riêng và các tổ chức kinh tế nói chung cần phải tự nâng cấp chính mình, chấp nhận những luật chơi mới để tiến sâu hơn trong quá trình hội nhập và cạnh tranh với hàng nhập khẩu ngay chính trên "sân nhà", thị trường nội địa.

"Nguồn nhân lực đóng vai trò trọng yếu trong việc thúc đẩy sự phát triển, tạo ra lợi thế cạnh tranh, xác định hướng đi, gầy dựng và truyền cảm hứng cho đội ngũ kế thừa, bằng sức mạnh đoàn kết, trách nhiệm xã hội của đông đảo thành viên HTX. Trong môi trường kinh doanh toàn cầu biến động nhanh, linh hoạt và có tính cạnh tranh cao hiện nay, những người cầm lái "con thuyền HTX" trên thương trường đòi hỏi phải am hiểu kiến thức, thuần thục kỹ năng, linh động nhạy bén trong quản trị kinh doanh", bà Sa nói.

Kinh nghiệm thực tiễn phát triển HTX ở Hàn Quốc

Thực tiễn phát triển HTX ở Hàn Quốc cũng cho thấy, các HTX ở đây phát triển mạnh, hoạt động hiệu quả và ít bị động trước sự thay đổi của thị trường. Đó là kết quả từ việc chú trọng, quan tâm đào tạo nguồn nhân lực cho HTX của Chính phủ nước này.

Ông Kim Jin Chenol, Văn phòng đại diện Nonghyup tại Việt Nam (Liên đoàn HTX nông nghiệp Hàn Quốc-NACF), cho biết chỉ trong năm 2022, đã có 880.000 nhân viên, 170.000 thành viên HTX trong Liên đoàn HTX được đào tạo. Trong đó, Liên đoàn chú trọng đào tạo về bản chất của Liên đoàn, đào tạo quản lý, chuyên gia, đào tạo kỹ thuật số.

Do đó, trước đó, thành viên, người lao động trong các HTX khá thụ động, nhưng sau khi được đào tạo, thành viên HTX rất chủ động trong sản xuất, liên kết, chủ động giao tiếp, hoạt động của HTX cũng mang tính nhảy vọt, nâng cao được thành tích kinh doanh.

Chẳng hạn như tại một HTX ở KyungBok, trước khi đào tạo, doanh thu HTX chỉ đạt 5,8 tỷ won/năm nhưng sau khi đào tạo về MBA tài chính, đẩy mạnh sản xuất kinh doanh đồ ăn địa phương…, doanh thu là 6,4 tỷ won/năm (tăng 10.4%).

Chính vì vậy, theo ông Kim Jin Chenoh để nâng cao năng lực nhân lực cho các HTX, cần tập trung vào 3 yếu tố đó là: Sức mạnh học hỏi (biến tri thức thành của mình); Sức mạnh rút gọn (nắm bắt được thứ tự ưu tiên, sự quan trọng). Sức mạnh thực thành (áp dụng kiến thức trong thực tiễn trong thời gian ngắn). Và khi làm được 3 điều này, năng lực của thành viên, HTX sẽ được nâng lên.