Kiểm soát chặt sầu riêng từ vườn đến xuất khẩu, xử lý hình sự nếu vi phạm nặng

Không để sầu riêng phát triển "nóng"

Tại Hội nghị phát triển sầu riêng bền vững, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Đỗ Đức Duy đề nghị các địa phương rà soát kỹ điều kiện tự nhiên, thổ nhưỡng và hạ tầng để xác định các khu vực phù hợp phát triển sầu riêng .

Việc mở rộng diện tích cần dựa trên cơ sở khoa học, tuyệt đối không chạy theo phong trào, càng không được xâm lấn đất rừng, đất dốc, gây nguy cơ thoái hóa đất và mất cân bằng sinh thái.

Bộ trưởng cho biết hiện mới chỉ khoảng 20-25% tổng diện tích sầu riêng cả nước được cấp mã số vùng trồng, con số còn rất thấp so với yêu cầu xuất khẩu chính ngạch. Nếu nâng tỷ lệ này lên 70-80%, giá trị ngành hàng có thể tăng lên đáng kể.

Để làm được điều đó, Bộ trưởng yêu cầu các địa phương siết chặt quản lý mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói, xác định rõ trách nhiệm của từng chủ sở hữu mã. Những vi phạm như cho mượn mã, làm giả hồ sơ hoặc gian lận truy xuất nguồn gốc cần được xử lý nghiêm.

"Ngành sầu riêng cần khẩn trương rà soát lại các vùng trồng phù hợp, tránh tình trạng mở rộng tự phát, lạm dụng đất rừng và đất dốc. Yêu cầu quản lý nghiêm ngặt quy hoạch, không để việc phát triển "nóng" làm tổn hại đến cân bằng sinh thái và an toàn sản xuất", Bộ trưởng Đỗ Đức Duy nhấn mạnh .

Ông nhấn mạnh thêm việc kiểm tra định kỳ, xử lý nghiêm các hành vi gian lận mã số sẽ được quy định rõ trong Thông tư sắp ban hành.

Về xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ, người đứng đầu ngành nông nghiệp đề nghị huy động sự tham gia đồng bộ từ các cơ quan quản lý, chính quyền địa phương, hiệp hội ngành hàng, doanh nghiệp và nông dân.

Ông gợi ý nghiên cứu mô hình quản lý vải thiều tại Bắc Giang, nơi đã thiết lập được hệ thống truy xuất minh bạch, để thử nghiệm áp dụng với sầu riêng . Ngoài ra, có thể học hỏi thêm kinh nghiệm quốc tế nhằm nâng cao hiệu quả quản trị chuỗi.

" Minh bạch, trách nhiệm, bền vững sẽ là kim chỉ nam cho ngành sầu riêng trong giai đoạn tới. Đây là yêu cầu tất yếu để duy trì đà tăng trưởng, nâng cao năng lực cạnh tranh và đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế ngày càng khắt khe" , Bộ trưởng Duy nhấn mạnh.

Mạnh tay xử lý vi phạm

Theo ông Vũ Phi Hổ, đại diện Công ty Cổ phần Sầu riêng Tây Nguyên (Sarita), nhiều vùng trồng mở mới đang gặp khó khăn trong quản lý kỹ thuật, đặc biệt là kiểm soát dư lượng thuốc bảo vệ thực vật. Tình trạng canh tác manh mún, thiếu bài bản - do người dân tự học hỏi, “cóp nhặt mỗi chỗ một ít” để áp dụng vào vườn mình - khiến việc kiểm soát chất lượng sầu riêng trở nên phức tạp khi mở rộng quy mô.

Còn ông Dương Mah Tiệp, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Gia Lai nhấn mạnh việc chưa có quy định pháp lý và chế tài xử phạt các vi phạm liên quan đến mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói. Tỉnh Gia Lai vì thế kiến nghị sớm ban hành quy định về chế tài xử lý nghiêm các hành vi vi phạm .

Ông Nguyễn Tri Kỷ, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp tỉnh Đắk Nông, cũng chỉ ra thực trạng nhiều loại phân bón nhập khẩu chưa được kiểm tra về ngưỡng an toàn của các kim loại nặng như Cadimi, thủy ngân, Asen.

Tuy nhiên, theo ông, việc giải quyết vấn đề này không đơn thuần chỉ là siết chặt quản lý, mà cần đi kèm với các giải pháp hỗ trợ và đồng hành cùng nông dân và doanh nghiệp. Ông đề xuất cần tăng cường kiểm soát chất lượng phân bón ngay từ khâu nhập khẩu và lưu hành trên thị trường.

Nói về việc kiểm soát chất lượng sầu riêng , ông Huỳnh Tấn Đạt, Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), cho biết bộ đã chỉ đạo các địa phương tăng cường kiểm tra, xử lý nghiêm vi phạm .

"Bộ cũng đang đàm phán với Trung Quốc để mở rộng vùng trồng, công nhận thêm cơ sở đóng gói, đồng thời sớm ban hành hướng dẫn về dư lượng cadimi và chất vàng O. Nếu không kiểm soát chặt vùng trồng và chất lượng, xuất khẩu có thể giảm một nửa ", ông Đạt cảnh báo.

Bộ trưởng Đỗ Đức Duy cũng cho biết đã yêu cầu kiểm soát chặt chất lượng sầu riêng từ khâu trồng trọt đến từng container xuất khẩu . Ông thừa nhận vẫn còn nhiều vùng trồng, cơ sở đóng gói chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu về chất lượng và truy xuất nguồn gốc, khiến một số lô hàng bị trả về, làm giảm uy tín ngành hàng.

" Chúng tôi đã ban hành quy trình sản xuất sầu riêng bền vững, kiểm soát từ vùng trồng đến xuất khẩu , yêu cầu thanh tra kiểm tra và xử lý nghiêm hành vi sử dụng chất cấm để làm bóng trái. Những trường hợp vi phạm nghiêm trọng sẽ bị xử lý hình sự ", Bộ trưởng Đỗ Đức Duy khẳng định.

Bộ đã làm việc với Hải quan Trung Quốc để cấp thêm 829 mã số vùng trồng, 131 mã số cơ sở đóng gói và sẽ tiếp tục tăng cường thanh tra xử lý nghiêm vi phạm .

Tuy nhiên ông cũng bày tỏ lo ngại khi hơn 90% sản lượng sầu riêng Việt Nam đang phụ thuộc vào thị trường Trung Quốc - nơi thuận lợi về logistics nhưng tiềm ẩn nhiều rủi ro, đặc biệt trong cao điểm thu hoạch.

Bộ cũng đang tích cực nghiên cứu giải pháp đa dạng hóa thị trường, tìm cơ hội xuất khẩu sang Nhật Bản, Trung Đông, Nam Mỹ...,đồng thời khuyến khích đa dạng hóa sản phẩm để giảm thiểu rủi ro khi thị trường chính biến động.

Theo ông Huỳnh Tấn Đạt, thị trường xuất khẩu chính của sầu riêng Việt Nam là Trung Quốc (năm 2024 chiếm 97,2%), do đó kim ngạch xuất khẩu sầu riêng của Việt Nam sẽ bị ảnh hưởng khi có bất kỳ sự biến động nào từ thị trường Trung Quốc.

Lãnh đạo Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật thông tin thêm, năm 2025, Việt Nam vẫn là nhà cung cấp sầu riêng lớn thứ hai cho Trung Quốc nhưng có sự sụt giảm nghiêm trọng tới 71,3% về lượng và 74% về kim ngạch. Thị phần sầu riêng của Việt Nam tại Trung Quốc giảm từ 42,1% (năm 2024) xuống còn 28,2%.