Liệu các nhà đầu tư cá nhân có cơ hội thắng các nhà quản lý quỹ chuyên nghiệp "lắm tiền nhiều của"?

Nếu kết quả đầu tư trong thời gian dài đã đủ để khiến nhà đầu tư có được cuộc sống hạnh phúc về mặt tài chính, việc so sánh thành tích với một quỹ đầu tư chuyên nghiệp hay một chỉ số thị trường không còn có nhiều ý nghĩa.

Trên thị trường mua bán cổ phiếu, ai cũng đồng ý rằng tỷ lệ nhà đầu tư cá nhân thua lỗ sau một thời gian nhất định là rất lớn. Thời gian tham gia thị trường của nhà đầu tư càng lâu, tỷ lệ thất bại càng cao. Mặc dù chưa có số liệu thống kê chính thức số lượng nhà đầu tư cá nhân thua lỗ (hoặc đạt được mức sinh lời thấp hơn thị trường) sau mỗi năm là bao nhiêu, nhưng đa phần các nhà đầu tư nhỏ lẻ đều không gặt hái được những kết quả tốt đẹp.

Trong khi đó, một số quỹ đầu tư luôn nổi bật trên thị trường với thành tích vượt trội, thậm chí đánh bại chỉ số trong một số năm thị trường thuận lợi. Chẳng hạn, SSIAMVNX50, một quỹ ETF được quản lý bởi SSIAM, tính tới ngày 23/3 đã tăng trưởng khoảng 22,36% so với thời điểm đầu năm, cao hơn nhiều so với chỉ số VN-Index (khoảng 17,21%).

Tăng trưởng giá trị hiện tại ròng (NAV) trên mỗi chứng chỉ quỹ của một số quỹ tại Việt Nam.

Đối với một nhà đầu tư cá nhân điển hình, người thiếu cả kinh nghiệm và thời gian để theo sát thị trường, việc lựa chọn một quỹ đầu tư có thành tích tốt để gửi tiền là quyết định sáng suốt. Nhưng đối với những người vẫn còn muốn thử sức, liệu có cách nào để họ có thể chiến thắng được thị trường, hoặc chiến thắng được các nhà quản lý quỹ chuyên nghiệp hay không?

Nên nhớ trong mỗi quãng thời gian nhất định, chỉ có một tỷ lệ rất nhỏ cổ phiếu có mức tăng trưởng vượt trội so với chỉ số. Từ đầu năm 2017 tới hết quý 1/2018, Việt Nam nằm trong top 5 thị trường chứng khoán tăng trưởng mạnh nhất thế giới .

Trong cùng thời gian trên, hẳn có nhiều nhà đầu tư cá nhân vẫn không gặt hái được kết quả như ý mặc dù thị trường tăng mạnh. Tuy nhiên, không phải mọi quỹ đầu tư chuyên nghiệp đều chiến thắng thị trường, cũng trong cùng giai đoạn này.

Trên thực tế, các nhà quản lý quỹ chuyên nghiệp cũng gặp phải nhiều trở ngại trong quá trình phân bổ vốn của mình. Đôi khi, và đặc biệt trong những giai đoạn thị trường thuận lợi như vừa qua, áp lực dành cho các nhà quản lý quỹ này lại lớn hơn bao giờ hết, khiến cho họ gần như không có cách nào khác ngoài việc phụ thuộc hoàn toàn vào thị trường. Có thể kể  tới một số nguyên nhân sau đây.

Thứ nhất, với quy mô số tiền quản lý khổng lồ, các quỹ đầu tư buộc phải tập trung vào những cổ phiếu vốn hóa lớn, bởi chỉ những cổ phiếu như vậy mới thích hợp để quỹ phân bổ danh mục. Đồng thời, các cổ phiếu lớn thường có thanh khoản tốt, giúp quỹ dễ dàng thanh lý và cơ cấu khi cần.

Thứ hai, thị trường thuận lợi càng thu hút lượng tiền đổ vào các quỹ tăng mạnh, gây áp lực cho các nhà quản lý quỹ. Các nhà quản lý buộc phải phân bổ lượng tiền mới này vào các cổ phiếu mới, thường vẫn là các cổ phiếu lớn trên thị trường. Đây là động cơ khiến giá các cổ phiếu này bị đẩy cao hơn nữa.

Thứ ba, nếu các nhà đầu tư vào quỹ cần rút tiền khi thị trường giảm, nhà quản lý quỹ buộc phải bán ra một phần danh mục tương ứng để hoàn lại tiền cho họ. Như vậy, khi thị trường tăng, nhà quản lý quỹ bị ép buộc phải tiếp tục mua vào các cổ phiếu lớn với giá cao. Ngược lại, khi thị trường giảm, các nhà quản lý quỹ cũng là những người bị ép bán cổ phiếu với giá thấp.

Thứ tư, các nhà quản lý quỹ thường được thưởng thêm khi họ đánh bại thị trường, nên họ luôn bị ám ảnh bởi việc phải so đo mức sinh lời của quỹ so với mức sinh lời của chỉ số. Bởi thế, khi một công ty được thêm vào chỉ số, hàng trăm quỹ sẽ nhảy vào mua nó. Bởi nếu họ không mua vào và chứng khoán đó tăng giá, đó là lỗi của họ. Nhưng ngược lại, nếu họ mua vào và chứng khoán đó giảm giá, họ sẽ biện hộ đó không phải lỗi của mình vì nhiều nhà quản lý quỹ chuyên nghiệp khác cũng mua vào mà.

Thứ năm, ngày càng nhiều quỹ đầu tư buộc phải xây dựng một bộ tiêu chí làm kim chỉ nam lựa chọn cổ phiếu cho mình. Một số quỹ "chỉ mua cổ phiếu vốn hóa lớn", một số quỹ "chỉ mua cổ phiếu có tiềm năng tăng trưởng rõ rệt", một số khác lại "chỉ mua cổ phiếu theo đúng danh mục của chỉ số", và nhiều tiêu chí khác. Khi đó, chỉ cần một ty bị lệch khỏi tiêu chí của quỹ, có thể vì một nguyên nhân vô lý nào đó, thì nhà quản lý quỹ buộc phải xem xét tới việc loại cổ phiếu ra khỏi quỹ, bất kể triển vọng sinh lời là rõ rệt.

Rõ ràng, trong cuộc chơi của các nhà đầu tư chuyên nghiệp, có quá nhiều luật lệ phức tạp. Bởi quy mô nắm giữ của các nhà đầu tư chuyên nghiệp chiếm tỷ trọng lớn trên thị trường, hành động của họ gần như quyết định diễn biến thị trường. Do đó, nếu một nhà đầu tư đang cố gắng để thắng thị trường, tức là họ đang tự cuốn mình vào cuộc chơi của các chuyên gia.

Trên thực tế, chính các chuyên gia còn không thắng nổi trong trò chơi của mình, thì lý do gì khiến các nhà đầu tư cá nhân muốn thắng trong trò chơi của người khác. Nếu kết quả đầu tư trong thời gian dài đã đủ để khiến nhà đầu tư có được cuộc sống hạnh phúc về mặt tài chính, việc so sánh thành tích với một quỹ đầu tư chuyên nghiệp hay một chỉ số thị trường không còn có nhiều ý nghĩa.

Nhà đầu tư nên nhận ra rằng, nguyên nhân quan trọng nhất khiến mình trở nên thua lỗ là cố gắng chạy theo thị trường. Họ mua một cổ phiếu vì thị trường đang hô hào về cổ phiếu đó, mà không cần tìm hiểu nhiều. Sau đó họ bán ra cổ phiếu đôi khi cũng chỉ vì thị trường đang bán tháo cổ phiếu đó.

Nhà đầu tư cần kiểm soát được bản thân mình kể cả khi mua vào và bán ra cổ phiếu. Họ chỉ nên mua những cổ phiếu mà mình biết rõ về ban lãnh đạo hay hoạt động kinh doanh của nó. Trên thực tế, hầu hết những cổ phiếu hoạt động kinh doanh sinh lời ổn định hàng năm và ít nổi bật trên các diễn đàn về đầu tư cổ phiếu thường có mức sinh lời vượt trội trong dài hạn. Thậm chí, nhiền cổ phiếu trong số này còn có tỷ lệ tăng trưởng cao hơn chỉ số.

Tất nhiên, thị trường trong dài hạn luôn có xu hướng đi lên, nên lựa chọn sáng suốt nhất cho các nhà đầu tư cá nhân vẫn là phân bổ tiền của mình vào các quỹ chỉ số đại diện thị trường. Tuy nhiên, đối với những nhà đầu tư cá nhân muốn chủ động quản lý danh mục đầu tư của mình, việc lựa chọn một cổ phiếu sinh lời trong dài hạn không hằn là một thử thách quá khó khăn.

Sau cùng, việc duy nhất các nhà đầu tư cá nhân cần làm là kiểm soát bản thân khi xem xét mua vào một cổ phiếu và không quá bận tâm tới các phán xét của thị trường. Nhà đầu tư chỉ quyết định mua một cổ phiếu khi đã hiểu rõ mọi thứ về công ty và chắc chắn về khả năng sinh lời ổn định trong dài hạn. Đó mới là ý nghĩa của khái niệm đầu tư.