Ngành sữa Việt Nam hướng 2030: Giảm phụ thuộc nhập khẩu, tăng mạnh sữa tươi nội địa

Những ý kiến này đến từ Bộ Y tế; Bộ Công thương - với các chuyên gia của Viện Nghiên cứu Chiến lược Chính sách Công Thương, Viện Công nghiệp Thực phẩm; các đơn vị tham mưu như Hội Chăn nuôi Việt Nam, Đại học Bách khoa Hà Nội cùng một số doanh nghiệp lớn trong ngành sữa.

Theo Quyết định số 155/QĐ-BCT năm 2024 về xây dựng Chiến lược phát triển ngành sữa Việt Nam giai đoạn đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, Bộ Công Thương cùng Viện Nghiên cứu Chiến lược, Chính sách Công Thương đã xây dựng dự thảo Chiến lược, trên cơ sở tổ chức nhiều Hội thảo tham vấn với chuyên gia, doanh nghiệp và các bên liên quan.

Hội thảo ngày 5/8 tiếp tục là diễn đàn tham vấn quan trọng nhằm hoàn thiện Chiến lược theo hướng khoa học, toàn diện và thực tiễn, với trọng tâm thúc đẩy liên kết giữa các bên liên quan trong phát triển ngành sữa – đặc biệt là các sản phẩm chế biến từ sữa tươi và các đề xuất gia tăng sản lượng sữa tươi nguyên liệu của Việt Nam, từng bước đáp ứng nhu cầu trong nước, đồng thời góp phần vào mục tiêu nâng cao tầm vóc người Việt và phát triển kinh tế bền vững, vì một Việt Nam hùng cường, vì sức khỏe cộng đồng.

Thứ trưởng Bộ Công Thương Trương Thanh Hoài chủ trì và phát biểu tại hội thảo.

Hội thảo lần này diễn ra trong bối cảnh thực trạng của ngành sữa Việt Nam đang có sự phụ thuộc lớn vào sữa và bột sữa nhập khẩu (để sản xuất sữa bột công thức hoặc pha lại thành sữa hoàn nguyên - dạng lỏng). Sản lượng sữa tươi nguyên liệu trong nước hiện mới chỉ đáp ứng được khoảng 40% nhu cầu sản xuất, dẫn đến chi phí nhập khẩu sữa và các sản phẩm từ sữa lên tới hơn 1,1 tỷ USD trong năm 2024.

Cấp thiết sửa đổi những điểm lạc hậu trong các quy chuẩn kỹ thuật ngành sữa

Báo cáo "Tổng quan về ngành sữa Việt Nam, thực trạng và tóm tắt dự thảo Chiến lược ngành sữa đến 2030, tầm nhìn đến 2045" của Viện nghiên cứu Chiến lược, chính sách Công Thương (Bộ Công Thương) đánh giá, một trong những thách thức nổi bật hiện nay là sự lạc hậu và thiếu đồng bộ trong hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật – đặc biệt đối với các sản phẩm sữa dạng lỏng.

Báo cáo phân tích một ví dụ tiêu biểu. Đó là Bộ Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia QCVN 5-1:2010/BYT về các sản phẩm sữa dạng lỏng, do Bộ Y tế ban hành từ năm 2010. Cách mà Quy chuẩn này định nghĩa về khái niệm Sữa tiệt trùng đã gây ra nhầm lẫn rằng sản phẩm ghi nhãn "Sữa tiệt trùng" nghĩa là hiển nhiên chế biến từ sữa tươi, khiến người tiêu dùng không được cung cấp đầy đủ thông tin. Cách ghi này cũng thiếu tương thích với tiêu chuẩn quốc tế như Codex – tổ chức mà Việt Nam là thành viên, ảnh hưởng đến năng lực xuất khẩu và hội nhập.

Nhiều chuyên gia cho rằng thực tiễn này đề ra tính cấp thiết của việc sửa đổi hệ thống quy chuẩn quốc gia, đặc biệt là việc định danh rõ ràng các sản phẩm sữa dạng lỏng theo đúng bản chất nguyên liệu.

Tại các nước phát triển, sản phẩm sữa nước hầu hết đều chế biến từ sữa tươi nguyên liệu. Ở nhiều quốc gia khác đã có bước đi quyết liệt nhằm chuẩn hóa định nghĩa và chất lượng sữa. Bà Lê Thái Hà (Phó Cục trưởng Cục Phòng bệnh – Bộ Y tế nêu một ví dụ. Gần đây, Trung Quốc đã chính thức không cho phép sử dụng sữa bột hoàn nguyên trong sản xuất sữa tiệt trùng (Phụ lục sửa đổi số 1 của tiêu chuẩn GB 25190 - 2010, có hiệu lực từ 16/9/2025), nhằm thúc đẩy ngành sữa nội địa và bảo vệ người tiêu dùng.

"Chúng ta nên tham khảo kinh nghiệm từ các nước tiên tiến, phát triển trên thế giới, gọi tên chính xác các sản phẩm sữa trong Nhóm sữa tươi theo đúng bản chất nguyên liệu" – bà Hà nói.

Thứ trưởng Bộ Công Thương Trương Thanh Hoài cho biết, sắp tới Bộ sẽ có văn bản quy định rõ hai loại sữa tươi và sữa hoàn nguyên, đồng thời yêu cầu các đơn vị sản xuất phải ghi rõ trên nhãn hàng để người tiêu dùng có thể lựa chọn chính xác.

Cần tăng 4-5 lần quy mô đàn bò sữa và tiến tới tự chủ nguồn sữa tươi nguyên liệu

Theo số liệu thống kê, mức tiêu thụ sữa bình quân đầu người tại Việt Nam vẫn còn khá thấp so với nhiều quốc gia phát triển. Hiện tại, người Việt tiêu thụ trung bình khoảng 36 kg/người/năm, trong khi con số này ở Đan Mạch là 394 kg, Mỹ 228 kg, Pháp 251 kg... Số liệu cho thấy, dư địa tăng trưởng của ngành sữa Việt Nam còn rất lớn.

Bộ Công Thương đã xây dựng Dự thảo Chiến lược phát triển ngành sữa đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Theo đó, mục tiêu quan trọng là tăng tỷ lệ đáp ứng sản xuất của nguồn sữa tươi nguyên liệu trong nước (từ 40% hiện tại lên khoảng 53–56% vào năm 2030 và 62–65% vào năm 2045. Đồng thời, mức tiêu dùng sữa bình quân đầu người của Việt Nam dự kiến đạt 58 kg/năm vào năm 2045 hoặc cao hơn nữa.

Chủ tịch Hội Chăn nuôi Việt Nam, TS Nguyễn Xuân Dương khẳng định, có thể đưa được quy mô đàn bò sữa tăng gấp 4 - 5 lần so với con số hiện nay trong những năm 2030, nghĩa là khi đó đàn bò sữa trong nước có thể đạt từ 1,3 - 1,5 triệu con và sản lượng sữa tươi nguyên liệu có thể đạt từ 4,3 - 5,0 triệu tấn.

Về giải pháp đóng góp cho Chiến lược ngành sữa, để đạt mục tiêu trên và thậm chí tham vọng hơn (mục tiêu sản lượng sữa bình quân người Việt Nam đạt trên 100kg đến năm 2045), TS Dương nhấn mạnh việc thúc đẩy chuyển dịch từ sữa hoàn nguyên sang sử dụng nguyên liệu sữa tươi. Ông cho rằng, điều này sẽ mang lại các lợi ích tối đa với sức khỏe cộng đồng.

"Các chương trình như Sữa học đường sẽ chỉ thực sự ý nghĩa khi sử dụng nguồn sữa tươi chất lượng cao, góp phần cải thiện thể chất và trí tuệ người Việt. Thực tế từ các nước phát triển (EU, Nhật, Mỹ,...) hay kinh nghiệm từ đất nước đông dân nhất thế giới như Trung Quốc cho thấy: Họ đều chỉ cho phép sữa tươi được sử dụng trong chương trình sữa học đường, và tỷ lệ sử dụng sữa tươi trong toàn dân của họ rất cao. Ở các nước phát triển, trên 90% sản phẩm sữa sử dụng hàng ngày là sữa tươi, còn lại chỉ khoảng 10% là sữa công thức dạng bột" – TS Dương phân tích.

Đại diện Tập đoàn TH, doanh nghiệp sở hữu thương hiệu TH true MILK chiếm thị phần sữa tươi lớn hiện nay, kiến nghị: để đạt mục tiêu tăng năng lực tự chủ về nguồn nguyên liệu sữa tươi trong nước, cần có các chính sách ưu đãi cho ngành chăn nuôi bò sữa nội địa, nhất là về thuế và tiếp cận đất đai. Ông Ngô Minh Hải, Chủ tịch HĐQT TH nhấn mạnh, cần sớm ban hành chương trình quốc gia về Bữa ăn học đường, học tập kinh nghiệm của các quốc gia đã cải thiện chiều cao trung bình ngoạn mục, như Nhật Bản.

Từ góc độ y tế dự phòng, bà Lê Thái Hà khẳng định ngành sữa là một đối tác chiến lược không thể thiếu trong hành trình nâng cao tầm vóc Việt. Chiến lược phát triển ngành sữa Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn 2045 cần xem việc nghiên cứu, phát triển các dòng sản phẩm sữa học đường chất lượng cao, đạt quy chuẩn là một trong những định hướng ưu tiên.