Ngôi làng ở Hà Lan nơi tất cả người dân đều bị... mất trí nhớ

Trên một con phố yên bình thuộc ngôi làng ở ngoại ô Amsterdam vào buổi sáng gần đây, một cụ bà đang thoăn thoắt xếp hàng hóa lên kệ siêu thị. Bên ngoài quảng trường, một nhóm đàn ông quây quần bên bàn, trò chuyện rôm rả. Ở quảng trường trung tâm, một người phụ nữ trùm khăn hijab đang nhấp cà phê bên ngoài quán.

Nếu đây trông giống một thị trấn điển hình ở Hà Lan – với nhà hàng, nhà hát, quán rượu và những dãy nhà gạch hai tầng duyên dáng nằm trên một mạng lưới đường phố – thì đó chính là chủ ý của họ. Nhiều người sống ở đây không hề biết rằng mình đang ở trong ngôi làng “mất trí nhớ ” đầu tiên trên thế giới. Và ngay cả với khách tham quan, thật khó để phân biệt đâu là cư dân, đâu là nhân viên mặc thường phục.

Ông Gert Bosscher, người có vợ là bà Anneke đã được chẩn đoán mắc bệnh Alzheimer sáu năm trước và đã sống ở đây chín tháng, cho biết quyết định để bà ở Hogeweyk là một điều dễ dàng. “Ấn tượng đầu tiên của tôi khi bước vào Hogeweyk là một không gian mở, trang trí đầy hoa, với một bầu không khí thư thái, nơi bệnh nhân và người thân tự do đi lại hoặc ngồi trên sân hiên thưởng thức một tách trà,” ông nói. “Thú thật, vào khoảnh khắc đó, tôi đã đưa ra lựa chọn của mình rồi.”

Kể từ năm 2009, Hogeweyk, nằm trên khu đất rộng 4 mẫu Anh ở vùng ngoại ô Weesp của Amsterdam, đã đặt mục tiêu “giúp những người sống chung với chứng mất trí nhớ được hòa nhập trở lại với xã hội,” theo trang web của họ.

“Bạn không muốn bị nhốt suốt phần đời còn lại, không muốn sống theo nhịp điệu của tổ chức,” bà Jannette Spiering, một trong những người sáng lập Hogeweyk, chia sẻ. “Bạn muốn tự mình đưa ra lựa chọn. Bạn vẫn muốn tiếp tục cuộc sống, nhưng cần sự hỗ trợ.”

Cư dân tại Hogeweyk, tất cả đều mắc chứng mất trí nhớ nghiêm trọng, được tự do đi lại và tương tác với các bệnh nhân khác. Họ cũng tương tác với đội ngũ nhân viên được đào tạo chuyên nghiệp – gồm y tá, bác sĩ, nhà tâm lý học, vật lý trị liệu và huấn luyện viên xã hội – những người có số lượng áp đảo so với cư dân và hòa nhập vào cuộc sống hàng ngày của cộng đồng. Chẳng hạn, tại siêu thị, cư dân có thể mua thực phẩm, dầu gội đầu hoặc bưu thiếp, nhưng không có tiền thật được trao đổi và nhân viên thu ngân được đào tạo đặc biệt để chăm sóc người mất trí nhớ . Các ngôi nhà, mỗi căn chứa sáu hoặc bảy cư dân, đều có phòng khách, nhà bếp, phòng ngủ riêng, phòng giặt là và không gian ngoài trời, cùng sự hỗ trợ chuyên nghiệp 24/7. Các căn hộ mới chỉ có sẵn khi một cư dân qua đời.

Bức tranh đằng sau

Trong thập kỷ qua, khi số ca mắc chứng mất trí nhớ bùng nổ trên toàn thế giới, nhiều “ngôi làng mất trí nhớ ” và “khu phố thu nhỏ” cho người cao tuổi đã được mở ra. Tuy nhiên, các chuyên gia lo ngại rằng nếu cộng đồng chăm sóc người cao tuổi muốn bắt kịp tốc độ gia tăng chẩn đoán, sẽ cần một sự thay đổi mô hình lớn khác, và phải thật nhanh chóng.

Về bản chất, họ muốn các Hogeweyk trong tương lai không chỉ giống các thị trấn thực, mà phải trở thành những thị trấn thực.

Khi Hogeweyk lần đầu mở cửa, có khoảng 35 triệu người sống chung với chứng mất trí nhớ trên toàn thế giới, theo số liệu của Hiệp hội Quốc tế về Alzheimer. Hôm nay, con số đó là hơn 55 triệu, và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) dự kiến sẽ đạt 78 triệu vào năm 2030. (WHO mô tả “chứng mất trí nhớ ” là thuật ngữ bao quát nhiều bệnh ảnh hưởng đến trí nhớ, tư duy và khả năng thực hiện các hoạt động hàng ngày. Alzheimer là dạng phổ biến nhất).

“Số lượng đang tăng lên vì quy mô dân số và độ tuổi dân số đang tăng lên,” Tiến sĩ Tarun Dua, người đứng đầu Đơn vị Sức khỏe Não bộ tại Khoa Sức khỏe Tâm thần và Lạm dụng Chất gây nghiện của WHO cho biết. “Đây không phải là vấn đề sẽ biến mất.”

“Đây là một vấn đề lớn,” bà Spiering nói. “Xã hội thực sự phải nỗ lực.”

Để đáp ứng thách thức này, một số cơ sở trên khắp thế giới – nhiều nơi được truyền cảm hứng từ “ngôi làng mất trí nhớ ” Hogeweyk – đang nỗ lực đẩy mô hình này tiến xa hơn bằng cách tích hợp các ngôi làng này với các khu dân cư xung quanh.

Tại Baerum, Na Uy, một khu đô thị thuộc ngoại ô Oslo, ngôi làng mất trí nhớ Carpe Diem đã mở cửa vào năm 2020. Nó được hình thành như một dự án thí điểm để đối phó với áp lực dự kiến lên cộng đồng chăm sóc người cao tuổi ở Na Uy, nơi số người sống chung với chứng mất trí nhớ , khoảng 100.000, được dự đoán sẽ tăng gấp đôi vào năm 2050.

Giống như Hogeweyk, Carpe Diem được xây dựng trên khu đất rộng lớn, có các tòa nhà hai và ba tầng với các sắc thái gạch và gỗ khác nhau để tạo ra một không gian cộng đồng khép kín, nơi cư dân có thể tự do đi lại dưới sự giám sát. Có một quảng trường đô thị, không gian cảnh quan, một con đường vòng và một “phố” với quán rượu, tiệm làm tóc và cửa hàng. Khu phức hợp, do Công ty Kiến trúc Nordic Office thiết kế, bao gồm 136 căn hộ cộng đồng và 22 đơn vị chăm sóc đặc biệt cho người mất trí nhớ .

Cư dân địa phương có thể tham gia các hoạt động tại đây, dùng bữa tại nhà hàng, cắt tóc, hoặc đơn giản chỉ đi dạo trên khuôn viên được chăm sóc kỹ lưỡng.

“Việc có một ngôi làng mở mang lại rất nhiều ý nghĩa, cả cho những người sống ở đó và những người đến thăm,” bà Normann nói qua email. “Việc có nhiều người hơn, ngoài người thân, đến với cộng đồng có nghĩa là nhiều người sẽ trở nên quen thuộc hơn với chứng mất trí nhớ và cuộc sống của người bệnh. Chúng tôi hy vọng sẽ giảm bớt sự kỳ thị đối với nhóm người này trong xã hội nói chung.”

Đối với những người bị mất trí nhớ nghiêm trọng cần thêm sự hỗ trợ, ngôi làng mất trí nhớ truyền thống vẫn sẽ có chỗ đứng, bà Paola Barbarino, giám đốc điều hành của Hiệp hội Quốc tế về Alzheimer và là thành viên của Hội đồng Mất trí nhớ Thế giới, cho biết.

“Nhưng không phải với cái giá là cô lập những người sống chung với chứng mất trí nhớ ra khỏi cộng đồng,” bà Barbarino nói, người đã than phiền về “sự kỳ thị lớn” vẫn còn tồn tại đối với căn bệnh này. “Bởi vì chúng tôi vẫn nghĩ rằng việc có người bệnh trong cộng đồng, với một cộng đồng được thông tin về tình trạng và những gì họ đang trải qua, có thể giúp họ sống một cuộc sống tốt đẹp hơn.”

Bà Spiering, người sáng lập Hogeweyk, đồng ý, nhưng thách thức thực sự, bà nói, là một sự thay đổi văn hóa lớn. “Thực ra, việc tạo ra một thứ như thế này không phải là một thách thức,” bà nói. “Điều thách thức hơn là tạo ra một xã hội nơi mọi người thực sự được hòa nhập, bất kể họ có nhãn mác hay chẩn đoán gì.”