Người lao động ghét AI: Làm thế nào để xây dựng văn hóa sống chung với trí tuệ nhân tạo?

Trong thời đại mà trí tuệ nhân tạo (AI ) đang len lỏi vào mọi ngóc ngách của đời sống kinh doanh, các phần mềm thông minh không còn là đặc quyền của các tập đoàn công nghệ. Từ ngân hàng, bảo hiểm đến bán lẻ, AI đã trở thành một công cụ chiến lược.

Thế nhưng, điều nghịch lý là nhiều dự án AI thất bại không phải vì thuật toán yếu hay dữ liệu thiếu, mà vì một nguyên nhân tưởng chừng "mềm": văn hóa doanh nghiệp.

Theo thống kê của Gartner, 80% dự án AI thất bại do sự kháng cự từ chính con người trong tổ chức. Nỗi lo "AI cướp việc" khiến nhân viên giữ khoảng cách, thậm chí vô thức phá vỡ tiến trình áp dụng công nghệ mới.

Trong bối cảnh đó, khái niệm "văn hóa AI -friendly" – một môi trường mà con người và AI cộng sinh – trở thành yếu tố sống còn.

Văn hóa AI -friendly là một môi trường làm việc mà ở đó nhân viên không e dè hay sợ hãi AI thay thế mình, họ sẵn sàng thử nghiệm AI vào công việc hàng ngày và lãnh đạo ủng hộ và dẫn dắt việc ứng dụng AI một cách có định hướng.

Văn hóa này giống như "văn hóa số" trước đây, nhưng tập trung vào tinh thần hợp tác giữa con người và máy.

Lợi ích của việc xây dựng được văn hóa AI -friendly là tăng tốc độ triển khai các dự án AI , khai thác tối đa năng lực của AI vì mọi người đều dùng chủ động và giảm rủi ro xung đột người–máy.

Các nguyên tắc xây dựng văn hóa AI -friendly bao gồm

1. Lãnh đạo phải đi đầu

Muốn AI hòa nhập vào guồng máy, ban lãnh đạo phải là những người tiên phong. Không chỉ dừng ở những lời kêu gọi, các CEO, giám đốc điều hành cần trực tiếp sử dụng AI trong công việc và công khai chia sẻ trải nghiệm. Những câu chuyện "AI giúp tôi rút ngắn báo cáo từ 5 giờ xuống 15 phút" sẽ tạo hiệu ứng lan truyền mạnh mẽ hơn bất kỳ khẩu hiệu nào.

2. Đào tạo để xóa bỏ định kiến

AI -friendly không thể nảy mầm trong một môi trường mà đa số nhân viên vẫn mù mờ về công nghệ này. Các buổi workshop, khóa học ngắn về AI cơ bản – mở cho tất cả nhân sự – sẽ giúp xóa bỏ định kiến "AI chỉ dành cho dân IT". Quan trọng hơn, doanh nghiệp phải truyền đi thông điệp: AI là công cụ hỗ trợ, không phải lưỡi dao treo lơ lửng trên sự nghiệp của ai.

3. Khuyến khích thử nghiệm, chấp nhận rủi ro nhỏ

Một nền văn hóa thân thiện với AI là nơi nhân viên được phép thử nghiệm những ứng dụng mới, kể cả khi chúng chưa hoàn hảo. Tạo một "sandbox AI " – môi trường thử nghiệm với dữ liệu giả lập – sẽ giúp mọi người tự tin khám phá mà không sợ gây hậu quả thật. Thất bại nhỏ hôm nay có thể trở thành đột phá ngày mai.

4. Minh bạch mục tiêu và chính sách

Không gì gây mất lòng tin nhanh bằng sự mập mờ. Doanh nghiệp cần công bố rõ ràng mục tiêu của AI – ví dụ tăng năng suất hay cải thiện dịch vụ – thay vì để nhân viên suy đoán rằng công nghệ này sẽ dẫn đến sa thải hàng loạt. Việc lấy ý kiến đóng góp trước khi áp dụng AI vào quy trình quan trọng cũng là cách để giảm kháng cự.

5. Ghi nhận và thưởng cho sáng kiến AI

Văn hóa AI -friendly chỉ thực sự vững khi được nuôi dưỡng bằng sự ghi nhận. Những cá nhân hoặc nhóm tiên phong ứng dụng AI hiệu quả cần được vinh danh và tưởng thưởng. Đây không chỉ là động lực cho họ mà còn là lời mời gọi những người khác bước vào "cuộc chơi" công nghệ.

Những công cụ hỗ trợ có thể kể đến như:

-AI Champions Program: Mỗi phòng ban có một "đại sứ AI " hỗ trợ đồng nghiệp.

-Bảng ý tưởng AI : Nơi mọi người đóng góp ý tưởng ứng dụng AI .

-Ngày AI nội bộ: Một ngày/nửa ngày hàng tháng chỉ để thử nghiệm và chia sẻ cách dùng AI .

-Cộng đồng nội bộ AI (trên Slack, Teams, Zalo Work): Trao đổi mẹo và kinh nghiệm.

Một số bài học từ thực tiễn như PwC đã mở chương trình "AI Academy" cho toàn bộ 75.000 nhân viên, biến AI thành công cụ quen thuộc hàng ngày. Microsoft khuyến khích chia sẻ "AI Win of the Week" để lan tỏa cách công nghệ này tạo giá trị. DBS Bank (Singapore) lập đội ngũ "AI Ambassador" ở mỗi phòng ban, thu về hàng trăm ý tưởng ứng dụng chỉ trong nửa năm.

Rõ ràng xây dựng văn hóa AI -friendly không phải là chuyện "mua phần mềm là xong", mà là hành trình tái định hình tư duy của cả tổ chức. Khi văn hóa này hình thành, AI không còn là mối đe dọa, mà trở thành một đồng nghiệp mới – lặng lẽ nhưng bền bỉ, giúp doanh nghiệp bước nhanh hơn vào tương lai.

*Nguồn: Tổng hợp