Sếp BIDV: Thanh toán tiệc 10-20 triệu nhưng tiền chuyển vào tài khoản cá nhân chủ quán thì rất khó phân biệt là thanh toán hàng hóa hay giao dịch cá nhân

Ngày 19/11, Hội thảo "Thanh toán QR Code: Minh bạch và Trải nghiệm không giới hạn" do Vụ Thanh toán, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam chỉ đạo, VnEconomy phối hợp cùng NAPAS tổ chức.

Tại hội thảo, bà Phan Thị Thanh Nhàn, Giám đốc Trung tâm Thẻ và Vận hành, Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV) dẫn số liệu thống kê cho biết quy mô giao dịch QR toàn cầu năm 2025 dự kiến gần 6.000 tỷ và có thể đạt 8.000 tỷ vào năm 2030. Khu vực châu Á – Thái Bình Dương là thị trường mà mô hình và hình thức thanh toán QR bùng nổ nhất. 

Tại Việt Nam, chỉ trong 9 tháng đầu năm số lượng giao dịch QR tăng 61%, giá trị giao dịch tăng trên 150%. Hiện có hai hình thức là QR chuyển tiền (QR cá nhân, hay VietQR) và QR thanh toán.

Với QR chuyển tiền (VietQR), bà Nhàn cho biết ưu điểm là dễ triển khai. Bất cứ cửa hàng nào – từ người bán rau, bán cá… chỉ cần mở tài khoản và dán mã QR tài khoản cá nhân là có thể sử dụng ngay.

Nhưng QR này không phải điểm chấp nhận thanh toán, không phải đơn vị chấp nhận thanh toán; chỉ là mã tài khoản cá nhân. Khi chuyển tiền vào, không thể phân biệt đâu là giao dịch dân sự, đâu là giao dịch mua bán hàng hóa. Mở tài khoản chỉ là mở tài khoản và dán QR. Hệ thống không thể xác định đó là thanh toán hàng hóa hay giao dịch vay mượn.

"Thực tế, đi bất cứ cửa hàng nào, một bữa tiệc 10–20 triệu, ra lễ tân thanh toán, ngoài cà thẻ thì người ta rút smartphone ra và chuyển tiền vào QR của cá nhân nhân viên lễ tân hoặc chủ cửa hàng. Toàn bộ số tiền đó vào tài khoản cá nhân nên không thể phân biệt thanh toán hàng hóa hay giao dịch cá nhân. Và vì giao dịch dân sự, nếu hàng hóa có vấn đề, kiện tụng, hệ thống không ghi nhận đây là giao dịch thanh toán hàng hóa mà chỉ là quan hệ giữa hai cá nhân", bà Nhàn phân tích.

Ngoài ra, bà Nhàn cũng cho biết, 2-3 năm trước, khi BIDV cùng một số ngân hàng và NAPAS triển khai QR xuyên biên giới, tình trạng khách du lịch Thái Lan sang Việt Nam dùng smartphone để quét QR nhưng không chấp nhận được, vì đó là VietQR. Khi chạy thử nghiệm (pilot), đại diện ngân hàng phải ra tận nơi kiểm tra các điểm bán xem họ đã có mã QR Pay hay chưa để có thể chấp nhận thanh toán QR xuyên biên giới.

Với ví điện tử như Momo, ZaloPay…, bà Nhàn cho biết hình thức này chỉ có nguồn thanh toán duy nhất là tài khoản – tài khoản , chưa đa dạng nguồn tiền. Tuy có nhược điểm, nhưng bà Nhàn cho biết, từ khi có chiến dịch chuyển tiền QR miễn phí cả bên gửi và bên nhận đã khiến mạng lưới VietQR phát triển mạnh.

Còn với QR thanh toán (QR Pay), là đơn vị chấp nhận thanh toán, được quy định rõ trong Thông tư 15 của Ngân hàng Nhà nước. Một đơn vị chấp nhận thanh toán phải có hợp đồng giữa ngân hàng cung cấp dịch vụ thanh toán và merchant. Do đó, không thể mở nhanh như mở tài khoản và dán QR. Người buôn bán phải tuân thủ các điều khoản theo Thông tư 15.

Ưu điểm của QR Pay là khắc phục hầu hết nhược điểm của QR chuyển tiền: quản lý doanh số, quản lý dòng tiền, minh bạch giao dịch, đối soát rõ ràng. Tuy nhiên, không phải đơn giản chỉ dán mã QR là xong. Ngân hàng phải đầu tư, đơn vị quản lý phải đầu tư, chi phí là vấn đề.

Bà nhàn cũng cho biết thách thức lớn nhất để triển khai QR thanh toán là người bán đã quen nhận chuyển khoản cá nhân vì không phí, thủ tục đơn giản. Ngoài ra, rủi ro thanh toán và AML trong QR xuyên biên giới cũng là vấn đề cần đặt ra.

Đại diện Ngân hàng BIDV cũng kiến nghị với Ngân hàng Nhà nước và NAPAS mở rộng mạng lưới QR xuyên biên giới với các nước như Thái, Lào, Campuchia, sắp tới Trung Quốc, Hàn Quốc, Đài Loan, Malaysia, Singapore…. Điều này sẽ thúc đẩy hoạt động bán hàng hóa và dịch vụ cũng như nhu cầu chuyển sang QR Pay của các nhà bán hàng.

Thứ hai, vị lãnh đạo ngân hàng cho rằng nên xem xét quy định giao dịch thanh toán hàng hóa không được thực hiện bằng chuyển khoản cá nhân – cá nhân, để tạo động lực chuyển đổi sang QR Pay.

Về phía NAPAS, bà Nhàn cho biết dù doanh số hiện tại còn thấp, tra soát và gian lận QR xuyên biên giới chưa phát sinh nhiều, nhưng đã xuất hiện giao dịch bất thường như chuyển tiền đánh bạc ở Campuchia. Cần khung MCC (Merchant Category Code – mã phân loại ngành nghề của điểm chấp nhận thanh toán) chặt chẽ hơn giống tổ chức thẻ quốc tế để chặn rủi ro.

Ngoài ra, các ngân hàng và NAPAS cần đồng hành về phí trong giai đoạn đầu để tiểu thương không sợ chi phí mà từ chối chuyển đổi từ VietQR sang QR Pay.