Thời cơ của gạo giảm phát thải

Trong bối cảnh giá gạo tại Nhật Bản đã tăng vọt lên gấp đôi so với cùng kỳ năm 2024, các kệ hàng trống rỗng, kho dự trữ quốc gia xuống mức thấp kỷ lục, Công ty CP Nông nghiệp Công nghệ cao Trung An phối hợp cùng Hiệp hội Ngành hàng lúa gạo Việt Nam (VIETRISA) mới đây đã xuất khẩu thành công lô hàng 500 tấn gạo mang nhãn hiệu "Gạo Việt xanh phát thải thấp" đầu tiên sang Nhật Bản, giá bán 820 USD/tấn.

Nhu cầu rất lớn

Đây là sự kiện đánh dấu sản phẩm gạo từ Đề án "Phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL đến năm 2030" (Đề án 1 triệu ha lúa) mang nhãn hiệu "Gạo Việt xanh phát thải thấp" được đưa vào thị trường xuất khẩu.

Ông Phạm Thái Bình, Giám đốc Công ty Trung An, chia sẻ: "Công ty đã liên doanh với Tập đoàn Murase (Nhật Bản) trong hợp tác trồng nhiều giống lúa chất lượng cao tại ĐBSCL. Năm 2024, hai bên tiếp tục nâng cấp hợp tác trồng nhiều loại gạo tiêu chuẩn "Gạo Việt xanh phát thải thấp" theo Đề án 1 triệu ha lúa. Lô hàng xuất khẩu đầu tiên nói trên nằm trong số 20.000 tấn được công nhận nhãn hiệu này".

Ông Bình đánh giá nhu cầu tại thị trường Nhật Bản rất lớn, đặc biệt nếu trồng theo tiêu chí mô hình liên kết của Đề án 1 triệu ha lúa thì chắc chắn gạo Việt Nam sẽ được nhiều thị trường lớn "săn đón". Tuy vậy, đại diện Công ty Trung An cho rằng quan trọng nhất là phải bảo đảm quy trình sản xuất. "Đến thời điểm này đã hội tụ đủ điều kiện để triển khai diện rộng Đề án 1 triệu ha lúa, thay vì chỉ thí điểm bó hẹp 5 ha hay 10 ha. Vì vậy, sắp tới, khi các địa phương hoàn thành sắp xếp, cơ quan quản lý cần nhanh chóng phê duyệt các dự án trồng lúa phát thải thấp của doanh nghiệp (DN), hợp tác xã" - ông Bình nêu quan điểm.

Theo PGS-TS Bùi Bá Bổng, Chủ tịch VIETRISA, hiệp hội đã tiến hành xây dựng nhãn hiệu "Gạo Việt xanh phát thải thấp" có sự phối hợp và hỗ trợ của các cơ quan của Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NN-MT), các tổ chức quốc tế bao gồm Viện Nghiên cứu Lúa gạo quốc tế (IRRI), Tổ chức Phát triển Hà Lan và Ngân hàng Thế giới.

Hiện VIETRISA đã hoàn tất việc xây dựng và ban hành quy chế sử dụng nhãn hiệu "Gạo Việt xanh phát thải thấp". VIETRISA đã được Dự án "Chuyển đổi chuỗi giá trị lúa gạo ứng phó với biến đổi khí hậu và phát triển bền vững ở khu vực ĐBSCL" (TRVC) cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng nhãn hiệu "Gạo Việt xanh phát thải thấp" cho 7 DN với tổng lượng gạo 19.200 tấn. Công ty Trung An là DN đầu tiên xuất khẩu lô hàng mang nhãn hiệu trên sang Nhật Bản.

Cơ hội lịch sử

Cũng theo ông Phạm Thái Bình, ngành lúa gạo Việt Nam đang đứng trước cơ hội lịch sử để khẳng định vị thế trên thị trường quốc tế. Sự hợp tác giữa nhà nước, các tổ chức quốc tế, chính quyền địa phương cùng với vai trò then chốt của nông dân và hợp tác xã tạo nên động lực mạnh mẽ. Đây chính là thời điểm thuận lợi để nâng tầm thương hiệu gạo Việt Nam, từ đó định vị sản phẩm nông nghiệp nước ta trên bản đồ thế giới.

Ông Nguyễn Văn Thành, Giám đốc Công ty TNHH Sản xuất Thương mại Phước Thành IV, cho biết Việt Nam có bộ giống lúa tốt, đáp ứng nhu cầu của nhiều thị trường lớn như Nhật Bản, Trung Đông, EU. Tuy vậy, tham gia xuất khẩu là câu chuyện dài cần gắn với xây dựng thương hiệu. Hiện nay, Công ty Phước Thành IV đã đăng ký tham gia chương trình trồng lúa giảm phát thải, song dự kiến đến năm 2027 mới có thể xuất khẩu được sản phẩm trên.

Trong khi đó, bà Nguyễn Thị Trà My, Chủ tịch HĐQT Công ty CP Tập đoàn Giống cây trồng Việt Nam (Vinaseed), chia sẻ định hướng của DN là đưa chất lượng lên hàng đầu và tập trung vào thị trường khó tính. "Nhu cầu tiêu thụ gạo ở Nhật Bản đang tốt, HĐQT Vinaseed đã thảo luận và cùng tìm cách xuất khẩu gạo sang thị trường này. Chúng tôi tự tin về chất lượng, truy xuất nguồn gốc từ giống đến bàn ăn" - bà My khẳng định.

Theo bà Trà My, Vinarice - thành viên của Tập đoàn Vinaseed - đã tham gia dự án TRVC của Chính phủ Úc và nhận được hiệu ứng truyền thông tốt. "Chúng tôi canh tác giảm phát thải ở các tỉnh vùng ĐBSCL, kết quả là vụ 1 đã giảm được 3.888 tấn CO2 và nhận thưởng 28.600 đô la Úc" - bà My nói.

Ngoài mảng xuất khẩu, Vinaseed cũng muốn tập trung hơn vào thị trường nội địa với mảng gạo đóng gói. "Hiện nay, thị phần gạo đóng gói ở Việt Nam chỉ chiếm 5%, trong khi Thái Lan lên tới 60%-70%, do vậy chúng tôi cho rằng đây là cơ hội rất lớn của Vinaseed" - bà My cho biết.

Cần nhân rộng

Thống kê của Bộ NN-MT cho thấy xuất khẩu gạo 5 tháng đầu năm nay đạt 4,5 triệu tấn với kim ngạch thu về 2,34 tỉ USD, tăng 12,2% về khối lượng nhưng giảm 8,9% về giá trị so với cùng kỳ.

Thứ trưởng Bộ NN-MT Phùng Đức Tiến cho hay qua rà soát về quy hoạch đất lúa có khoảng hơn 3,5 triệu ha. Theo đó, nếu bảo đảm năng suất cao, chất lượng tốt thì chắc chắn sẽ giải quyết tốt an ninh lương thực và xuất khẩu. Tuy nhiên, ngành lúa gạo cần đi sâu vào chuỗi giá trị, nâng cao giá trị gia tăng. Đặc biệt là thực hiện tốt Đề án 1 triệu ha lúa. Sản xuất lúa cần theo chuỗi kinh tế tuần hoàn, chuyển đổi số và hướng tới nâng cao năng suất, chất lượng, bảo đảm tuân thủ quy trình canh tác, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật… Từ đó, nâng cao lợi thế cạnh tranh.

Theo TS Trần Minh Hải - Phó Hiệu trưởng Trường Chính sách công và Phát triển nông thôn, cần nghiên cứu nhân rộng mô hình của Đề án 1 triệu ha lúa ở nhiều khu vực của BĐSCL, cũng như một số địa phương khác trên cả nước có thể tìm hiểu và triển khai. Tuy vậy, khi nhân rộng cần giải quyết những khó khăn là đầu tư thêm hạ tầng, trạm bơm; thu hút ngân hàng, DN tham gia mô hình liên kết bao tiêu sản phẩm… Nếu quy mô nhỏ thì DN có thể bao tiêu được nhưng vài ngàn hecta thì cần vốn nhiều, đòi hỏi các ngân hàng phải đồng hành.

Ông Cao Đức Phát, nguyên Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ NN-MT), đánh giá "Gạo Việt xanh phát thải thấp" từ Đề án 1 triệu ha lúa không chỉ giúp nông dân tăng thu nhập mà còn tự hào là những người góp phần bảo vệ môi trường toàn cầu. Họ không chỉ là người sản xuất lương thực, mà còn là những "chiến sĩ xanh" trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu.