Tính thuế từ đồng doanh thu đầu tiên, ai gánh?

Người tiêu dùng mới là người chịu thuế

Từ ngày 1.1.2026, quy định những hộ, cá nhân sản xuất, kinh doanh (viết tắt HKD) có mức doanh thu năm từ 500 triệu đồng trở xuống sẽ được miễn thuế thu nhập cá nhân (TNCN) và thuế giá trị gia tăng (GTGT). Đối với HKD vượt ngưỡng này, thuế TNCN được tính trên doanh thu sau khi trừ đi ngưỡng 500 triệu đồng. Riêng thuế GTGT sẽ được tính trên toàn bộ doanh thu mà không trừ đi ngưỡng. Tại dự thảo Nghị định về quản lý thuế đối với HKD đề cập vấn đề này và phương pháp tính tỷ lệ theo từng ngành hàng, tỷ lệ thuế GTGT tính trên doanh thu của HKD đối với phân phối, cung cấp hàng hóa là 1%; dịch vụ, xây dựng không bao thầu nguyên vật liệu 5%; sản xuất, vận tải, dịch vụ có gắn với hàng hóa, xây dựng có bao thầu nguyên vật liệu 3%; hoạt động kinh doanh khác 2%.

Luật sư Trần Xoa - Giám đốc Công ty luật Minh Đăng Quang, nhận xét: Với quy định doanh thu năm từ 500 triệu đồng trở xuống thì miễn hết, còn doanh thu trên 500 triệu đồng/năm thì thuế GTGT được tính từ đồng doanh thu đầu tiên, không trừ 500 triệu đồng như thuế TNCN sẽ xuất hiện nghịch lý. Ví dụ, HKD chỉ hơn 500 triệu đồng một ít, chẳng hạn 500,1 triệu đồng thì phải chịu thuế GTGT từ 1 - 5 triệu đồng/năm, trong khi hộ có doanh thu 499 triệu đồng thì không đóng. Vậy thì hộ có doanh số cao hơn một ít kia sẽ thiệt thòi. Dù vậy, theo ông Xoa, trong vài trường hợp có thể không hợp lý nhưng với đa số thì phù hợp.

ẢNH: ĐÀO NGỌC THẠCH

Ở một góc nhìn khác, TS Nguyễn Ngọc Tú - giảng viên Trường ĐH Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội, cho rằng thuế GTGT là thuế gián thu, được tính vào giá bán hàng hóa, dịch vụ và do người tiêu dùng chịu. Người bán chỉ là người thu hộ và nộp thay cho nhà nước. Do đó, khi tính thuế GTGT trên toàn bộ doanh thu thì thuế được đưa vào giá bán hàng hóa, dịch vụ và người mua chịu chứ không phải người bán. 

Đồng quan điểm ông Nguyễn Đức Nghĩa, Phó giám đốc Trung tâm Tư vấn pháp luật thuộc Hiệp hội Doanh nghiệp TP.HCM (HUBA), cũng lý giải thuế GTGT là thuế gián thu nên phải thu từ đồng doanh thu đầu tiên. Còn thuế TNCN được trừ ngưỡng 500 triệu đồng trước vì đây là thuế trực thu nên được trừ ra một ngưỡng trước khi xác định thu nhập tính thuế. Thế nhưng ông Nguyễn Đức Nghĩa cũng cho rằng việc miễn thuế GTGT đối với hộ có doanh thu dưới 500 triệu đồng chưa đúng với bản chất của sắc thuế này. Tuy nhiên có thể hiểu do số thu không cao mà công tác hành thu cao nên không thu. Điều này cũng dẫn đến không công bằng, gây ra một số hệ lụy như một gia đình có 4 người thì có thể thành lập thành 4 cá nhân, HKD để doanh thu dưới 500 triệu đồng…

Kiến nghị doanh thu trên 3 tỉ đồng mới xuất hóa đơn

Với ngưỡng từ 500 triệu đồng trở lên phải chịu thuế GTGT, luật sư Trần Xoa nhận định cũng có thể xảy ra biến tướng là khai doanh thu ở mức thấp hơn thông qua hình thức thanh toán bằng tiền mặt. Điều này có thể khắc phục thông qua kiểm tra sát sao của ngành thuế. "Dù vậy, có thể phát sinh vấn đề đối với HKD là hóa đơn cung cấp cho khách hàng. Những hộ có doanh thu thấp hơn 500 triệu đồng cần hóa đơn thì có thể liên hệ xin cung cấp hóa đơn và thực hiện đóng thuế đối với hóa đơn đó. Hóa đơn này được người mua đưa vào chi phí không phải tính thuế nên HKD cũng phải chứng minh có hóa đơn đầu vào của hàng hóa, dịch vụ đó. Chính vì vậy, HKD nên đăng ký sử dụng hóa đơn để minh bạch cả đầu ra và đầu vào, không phát sinh những vướng mắc có thể xảy ra", luật sư Trần Xoa khuyến cáo.

Mới đây, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp VN (VCCI) đề nghị nâng ngưỡng áp dụng hóa đơn điện tử (HĐĐT) của HKD lên mức doanh thu trên 3 tỉ đồng thay vì 1 tỉ đồng, tương ứng với ngưỡng bắt đầu áp dụng phương pháp tính thuế trên lợi nhuận để tạo thuận lợi cho HKD nhỏ. Nội dung này được đề cập tại góp ý dự thảo Nghị định quy định khai, tính thuế, khấu trừ thuế, nộp thuế, sử dụng HĐĐT của HKD.

VCCI đánh giá mục đích của việc áp dụng HĐĐT có mã của cơ quan thuế là nhằm tăng cường minh bạch, chống gian lận thuế. Tuy nhiên, mốc doanh thu 1 tỉ đồng chưa hợp lý và không tương thích với các ngưỡng doanh thu đang được sử dụng trong phương pháp tính thuế (3 tỉ đồng, 50 tỉ đồng). Đây là mức doanh thu tương đối thấp, chỉ cao hơn khoảng 500 triệu đồng so với ngưỡng không chịu thuế, trong khi năng lực tài chính và trình độ quản trị của nhiều HKD ở mức này còn hạn chế. Theo kết quả khảo sát nhanh của VCCI vào tháng 6.2025, với HKD có doanh thu trên 1 tỉ đồng, việc triển khai HĐĐT có kết nối với cơ quan thuế vẫn gặp nhiều khó khăn. Cụ thể, thiếu vốn đầu tư: 32% ở khu vực nông thôn và 23% ở khu vực đô thị; thiếu kiến thức, kỹ năng công nghệ: 77% ở khu vực nông thôn và 67% ở khu vực đô thị.

"Việc áp dụng HĐĐT có mã của cơ quan thuế là cần thiết, tuy nhiên cần được thiết kế phù hợp để tránh tạo thêm áp lực cho các HKD quy mô nhỏ. Do đó, cơ quan soạn thảo nâng ngưỡng áp dụng lên mức doanh thu trên 3 tỉ đồng, tương ứng với ngưỡng bắt đầu áp dụng phương pháp tính thuế trên lợi nhuận. Đối với các HKD có doanh thu dưới ngưỡng này, cơ quan thuế có thể tăng cường giám sát thông qua dữ liệu thu thập từ nhiều nguồn khác nhau, thay vì yêu cầu áp dụng đồng loạt", VCCI đề nghị.