Trung Quốc vẫn là công xưởng giá rẻ thế giới nhờ 280.000 robot mỗi năm: Tầm nhìn tự động hóa chi phí thấp của nền kinh tế số 1 Châu Á

Bất chấp chi phí nhân công tăng nhanh, Trung Quốc vẫn gia tăng xuất khẩu hàng thâm dụng lao động như đồ chơi, nội thất, đồ gia dụng… Một trong những "bí quyết" là làn sóng tự động hóa quy mô lớn với khoảng 280.000 robot công nghiệp được lắp đặt mỗi năm, tương đương một nửa tổng số robot toàn cầu.

Động thái này giúp các nhà máy tại đây tăng năng suất, giảm chi phí lao động và duy trì lợi thế cạnh tranh, bất chấp mức lương của công nhân ngày càng tăng.

Bàn tay thép thay sức người

Trong nhiều thập kỷ, vị thế "công xưởng của thế giới" của Trung Quốc được xây dựng dựa trên nguồn lao động dồi dào và giá rẻ. Tuy nhiên, khi mức sống tăng lên, tiền lương của công nhân cũng không ngừng leo thang, đe dọa làm xói mòn lợi thế cạnh tranh này. Nhưng thay vì để mất đi ngành công nghiệp sản xuất truyền thống, Trung Quốc đã tìm thấy một "nguồn lao động" mới: robot.

Theo Liên đoàn Robot quốc tế (IFR), Trung Quốc đã vượt Đức và tiến sát Hàn Quốc về mật độ robot/nhân công. Trong năm 2021, tỷ lệ robot trên mỗi 10,000 công nhân sản xuất ở Trung Quốc đạt 392, cao hơn rõ rệt so với Mỹ (285), dù bù trừ mức lương thấp. Robot nằm trong các lĩnh vực trọng điểm như ô tô, điện tử, năng lượng mới.

Khoảng 50% số robot này do chính các doanh nghiệp nội địa sản xuất – như Chengdu CRP, Estun – với mức giá chỉ bằng 60% so với các thương hiệu Nhật Bản hay châu Âu.

Một trong những động lực chính thúc đẩy sự bùng nổ tự động hóa này là sự ra đời của các nhà sản xuất robot nội địa. Các công ty như Chengdu CRP Robot Technology đã thành công trong việc tạo ra các robot có giá thành thấp hơn đáng kể so với các đối thủ quốc tế đến từ Nhật Bản (Fanuc, Yaskawa) hay châu Âu (ABB, Kuka).

"Không phải ai cũng cần một con robot hạng sang đắt đỏ. Với nhiều nhà máy, robot của chúng tôi là đủ về tính năng và độ ổn định," ông Li Liangjun, CEO Chengdu CRP nói.

Tại một nhà máy ở Tứ Xuyên, robot hàn của CRP đã thay thế hàng chục thợ lành nghề, giúp chi phí lao động giảm một nửa. Chiến lược này đã giúp các nhà máy Trung Quốc giảm một nửa chi phí lao động, đồng thời tăng năng suất.

"Với mỗi robot, chi phí lao động của chúng tôi giảm một nửa và hiệu quả của chúng tôi tăng lên", Song Ling, phó giám đốc của Shuangsheng New Energy Vehicle, công ty nhỏ sở hữu nhà máy, cho biết. "Chúng tôi không còn lựa chọn nào khác ngoài tự động hóa."

Trong ba năm qua, Shuangsheng đã tự động hóa khoảng một nửa dây chuyền sản xuất của mình, lựa chọn mua hàng chục máy móc sản xuất trong nước sau khi thử nghiệm chúng với một số máy móc từ các tập đoàn Nhật Bản.

Tại Shuangsheng, hàng chục robot CRP đã bắt đầu thay thế thợ hàn, những người có thể yêu cầu mức lương hàng tháng lên tới 15.000 Nhân dân tệ.

Chính phủ Trung Quốc từ lâu đã coi robot là trụ cột trong kế hoạch "Made in China 2025" với các chính sách bơm vốn, ưu đãi tín dụng và hỗ trợ nghiên cứu. Các chương trình như Robotic Industry Development Plan khuyến khích doanh nghiệp nội địa tự sản xuất, thay thế hàng nhập khẩu, qua đó giảm phụ thuộc và hạ giá thành. Trung Quốc đã vượt Nhật Bản thành thị trường tiêu thụ robot công nghiệp lớn nhất thế giới.

Điều này giúp các nhà máy không chỉ duy trì sản xuất hàng giá rẻ mà còn tăng năng suất, đủ sức cạnh tranh với các nước có nhân công rẻ hơn.

Các nhà kinh tế tin rằng việc tự động hóa mạnh mẽ này có thể giúp giải thích tại sao Trung Quốc đang đi ngược lại quỹ đạo phát triển kinh tế thông thường. Thông thường, khi một quốc gia phát triển, chi phí lao động tăng cao, khiến ngành sản xuất cấp thấp chuyển dịch sang các quốc gia có chi phí thấp hơn.

Tuy nhiên, dữ liệu từ Harvard's Growth Lab cho thấy, từ năm 2019 đến 2023, Trung Quốc đã tăng thị phần xuất khẩu toàn cầu trong các ngành công nghiệp thâm dụng lao động như đồ chơi (tăng từ 54,3% lên 56,9%), đồ gia dụng nhỏ (tăng 9 điểm phần trăm lên 52,3%) và đồ nội thất (tăng 1,5%).

Điều này diễn ra dù lương công nhân ở các trung tâm sản xuất như Đông Quan đã đạt 5.200 Nhân dân tệ/tháng (khoảng 729 USD), cao gấp gần bốn lần so với mức 194 USD của công nhân Ấn Độ.

"Điều này khá đáng kinh ngạc", Leah Fahy, chuyên gia kinh tế Trung Quốc tại Capital Economics, cho biết. "Theo lịch sử, khi các quốc gia phát triển, chi phí lao động tăng lên và họ dần từ bỏ việc sản xuất những hàng hóa này."

Giám đốc Li Liangjun của CRP cho biết các nhà máy địa phương đang mua robot Trung Quốc giá cả phải chăng hơn của ông để sản xuất nhiều loại hàng hóa cấp thấp, bao gồm xe đẩy ba bánh, đồ nội thất, thiết bị tập thể dục và xe đạp.

"Trước đây, Trung Quốc dựa vào dân số đông đảo 1,3 tỷ người và nguồn lao động giá rẻ dồi dào để đạt được vị thế là một cường quốc sản xuất", ông Li nói thêm. "Giờ đây, Trung Quốc đang duy trì lợi thế lao động của mình bằng lao động robot thay vì lao động con người."

Thất nghiệp

Tất nhiên, tự động hóa giúp Trung Quốc giữ vững vị thế "công xưởng" nhưng cũng khiến việc làm trong các ngành thâm dụng lao động giảm 26,5% giai đoạn 2011–2023. Chính phủ kỳ vọng lực lượng lao động "cổ cồn xanh" (công nhân đơn thuần) sẽ chuyển thành "cổ cồn tím" (Purple Collar - kỹ thuật viên vận hành robot) nhưng tốc độ đào tạo chưa chắc bắt kịp làn sóng thay thế.

Sự chuyển đổi này không chỉ đơn thuần là vấn đề kinh tế. Nó cũng đang thay đổi bản chất của thị trường lao động Trung Quốc. Hàng chục ngàn công nhân hàn, lắp ráp hay dệt may đang được thay thế bằng những cánh tay robot.

Một số nhà sản xuất thậm chí tin rằng tương lai dây chuyền sản xuất sẽ không cần con người.

"Chúng ta sẽ không cần một công nhân nào trong toàn bộ chuỗi," ông Jiang Xiangqian, Phó Chủ tịch Topstar, nhận định.

Trung Quốc đang bước vào giai đoạn phát triển sâu của "embodied AI", kết hợp robot hình người với trí tuệ nhân tạo, được áp dụng trong sản xuất, lắp ráp, kiểm tra chất lượng và dịch vụ như chăm sóc người già.

Các startup như AgiBot bắt đầu sản xuất hàng loạt robot humanoid từ cuối 2024, và đã từng được Tổng Bí thư Tập Cận Bình tham quan. Robot như LeadIn D1 có khả năng hai cánh tay, chịu tải 40kg, thích hợp cho các nhiệm vụ công nghiệp nặng nhọc. Trong khi đó Unitree Robotics dẫn đầu thế giới về robot dạng quadruped (bốn chân), nhận hỗ trợ từ quỹ 13 tỷ USD, chiếm 60% thị phần toàn cầu trong loại robot này.

Nhiều doanh nghiệp robot trong nước đang niêm yết tại Hong Kong để huy động vốn cho mở rộng quốc tế. Thị trường "Embodied AI" của Trung Quốc dự báo tăng từ khoảng 863 tỷ NDT (119 tỷ USD) năm 2024 lên 973 tỷ NDT (134 tỷ USD) vào năm 2025

Về dài hạn, việc phụ thuộc vào robot giá rẻ có thể khiến Trung Quốc đối mặt rủi ro dư thừa công nhân, tạo sức ép xã hội và đòi hỏi chính sách an sinh mới. Tuy nhiên, ở thời điểm hiện tại, chiến lược này vẫn đang phát huy tác dụng: giữ chi phí thấp, tăng sản lượng, mở rộng thị phần xuất khẩu.

Từ "công xưởng nhân công giá rẻ" sang "công xưởng robot giá rẻ", Trung Quốc đang tái định nghĩa lợi thế cạnh tranh của mình trong chuỗi cung ứng toàn cầu – và có thể duy trì vị trí dẫn đầu sản xuất thế giới thêm nhiều thập kỷ tới.

Tại trung tâm dệt may phía nam Keqiao, anh Jay Ye, chủ sở hữu của Shaoxing Longkai Textile, đã mua một số máy móc và robot để thay thế công nhân và tăng năng suất. Anh Ye cho biết những chiếc máy sản xuất trong nước đã giúp tăng gấp đôi sản lượng của nhà máy, đồng thời tăng biên lợi nhuận.

"Ở Ấn Độ, họ vẫn đang thêu bằng tay", Ye nói. "Trong khi đó chúng tôi đang sử dụng máy móc".

*Nguồn: FT, Fortune, BI