Trung Quốc vừa “trúng số độc đắc”: Báu vật 2 triệu tấn dưới lòng hồ cổ đại này sẽ khiến đối thủ hoảng sợ

Đòn bẩy cho Trung Quốc

Một phát hiện mang tính đột phá của các nhà địa chất Trung Quốc có thể định hình lại cán cân cung cấp khoáng sản chiến lược toàn cầu: một mỏ zirconium với trữ lượng khổng lồ vừa được tìm thấy tại bồn địa Khắc Bách, nằm ở rìa phía bắc bồn địa Tarim, Tân Cương. Vùng đất khô cằn khắc nghiệt này giờ đây có thể trở thành động lực mới cho những tham vọng quân sự công nghệ cao của Bắc Kinh.

Mỏ mới được phát hiện này nằm trong các lớp trầm tích lục địa từ Đại Tân Sinh, có niên đại từ kỷ Cổ Cận (Paleogene) và Tân Cận (Neogene). Đây là nguồn tài nguyên zirconium siêu lớn đầu tiên từng được phát hiện trong một bồn địa lục địa phi hải thành (không có nguồn gốc từ biển) ở Trung Quốc.

Không giống như các nguồn zirconium truyền thống thường được tìm thấy ven bờ biển hoặc trong các hệ thống đá mácma, mỏ này hình thành từ các hệ thống sông hồ cổ đại. Dòng chảy đã vận chuyển các hạt zircon từ những nguồn đá kiềm trong khu vực qua hàng trăm cây số, lắng đọng chúng tại các vùng châu thổ và lòng hồ.

Theo các đánh giá sơ bộ, quặng được chứa trong các lớp sa thạch sạn kết từ dạng rời đến bán cố kết, với trữ lượng ước tính lên đến 2 triệu tấn zirconium dioxide. Con số này lớn gấp bốn lần tổng trữ lượng zirconium hiện có của Trung Quốc.

Hợp kim zirconium, với khả năng chịu nhiệt, chống ăn mòn và hấp thụ neutron vượt trội, là vật liệu nền tảng để sản xuất các bộ phận quan trọng như buồng đốt động cơ phản lực tĩnh siêu vượt âm, tấm chắn nhiệt, chóp mũi tên lửa và các cấu phần dẫn đường.

Trong bối cảnh cuộc chạy đua triển khai phương tiện lượn siêu vượt âm và tên lửa hành trình giữa Mỹ, Nga và Trung Quốc ngày càng gay gắt, việc kiểm soát chuỗi cung ứng zirconium đã âm thầm trở nên quan trọng không kém gì việc tiếp cận các nguyên tố đất hiếm.

Trang Sustainability-Times mô tả việc phát hiện ra lượng lớn zirconium giúp Trung Quốc tăng dự trữ chiến lược lên gấp 5 lần sẽ khiến Lầu Năm Góc phải "hoảng sợ" trong cuộc đua siêu vượt âm.

Trong nhiều thập kỷ, hoạt động tìm kiếm zirconium luôn bị chi phối bởi một quan niệm địa chất cố hữu: cát zircon chỉ có thể hình thành từ quá trình phong hóa và bồi tụ của sóng biển dọc theo đường bờ. Các mỏ khoáng sản từ Úc đến Ấn Độ đều khai thác các sa khoáng ven biển này, vốn là xương sống của nguồn cung toàn cầu.

Dù là quốc gia tiêu thụ zirconium lớn nhất thế giới, chiếm hơn 53% sản lượng toàn cầu cho các ngành gốm sứ, lò phản ứng hạt nhân và hàng không vũ trụ tiên tiến, Trung Quốc từ lâu đã phải phụ thuộc vào thị trường nước ngoài.

Với trữ lượng nội địa trước đây chỉ khoảng 500.000 tấn (chưa đến 1% tổng trữ lượng thế giới) và hơn 90% nguồn cung phải nhập khẩu, zirconium luôn là một điểm yếu chiến lược nghiêm trọng của nước này.

“Zirconium là một trong những khoáng sản kim loại hiếm chiến lược và thiết yếu khan hiếm nhất ở Trung Quốc,” nhóm dự án do kỹ sư cao cấp Lưu Binh thuộc Cục Địa chất Tân Cương viết trong một bài báo khoa học đăng trên tạp chí Khoa học Trái đất của Trung Quốc vào tháng 6.

“Khi nhiều quốc gia đã xếp zirconium vào danh sách tài nguyên chiến lược quan trọng, các vấn đề về an ninh tài nguyên ngày càng trở nên cấp bách và sự mất cân bằng cung-cầu ngày càng trầm trọng,” ông Lưu và các đồng nghiệp nhận định. “Việc phát hiện ra mỏ này không chỉ làm tăng đáng kể trữ lượng zirconium của Trung Quốc, mà còn hứa hẹn thay đổi hoàn toàn cục diện nguồn cung của quốc gia.”

Sự thay đổi lớn

Phát hiện tại Khắc Bách không chỉ làm tăng gấp năm lần trữ lượng zircon của Trung Quốc mà còn phá vỡ các mô hình địa chất vốn được coi là chuẩn mực. Nó chứng tỏ rằng zirconium có thể tích tụ với trữ lượng khổng lồ ở sâu trong lục địa, cách xa biển, thông qua các quá trình bồi đắp của sông hồ mà trước đây bị cho là không thể.

Điều này đồng nghĩa rằng các nhà địa chất không còn bị giới hạn trong việc tìm kiếm ở khu vực ven biển, mà có thể mở rộng phạm vi ra toàn bộ các vùng nội địa – những nơi từng bị bỏ qua.

Theo nghiên cứu, mỏ này có hàm lượng zircon trung bình vượt 0,2%, với nồng độ cao các khoáng sản titan đi kèm. Quặng phù hợp để khai thác lộ thiên, quy trình xử lý tiêu tốn ít năng lượng và vị trí lại gần các tuyến đường sắt và cao tốc hiện có.

Hơn nữa, quặng sa thạch rất dễ nghiền và tuyển luyện bằng các kỹ thuật tuyển trọng lực và từ tính thông thường. Điều này không chỉ cho phép thu hồi hiệu quả zirconium mà còn cả các sản phẩm phụ giá trị khác như hafnium, scandium, cerium và yttrium – những nguyên tố tối quan trọng cho ngành điện tử, năng lượng xanh và công nghệ tàng hình.

So với tác động sinh thái từ việc khai thác đá cứng hay nạo vét ven biển, loại mỏ sa khoáng nội địa này ít gây xáo trộn sinh thái lâu dài hơn, mặc dù việc sử dụng nước tại vùng Tarim khô cằn sẽ đòi hỏi một cơ chế quản lý chặt chẽ.

Trong nhiều năm, các nhà phân tích đã cảnh báo rằng sự phụ thuộc của Trung Quốc vào zirconium nhập khẩu có thể bị lợi dụng trong các cuộc khủng hoảng, đặc biệt nếu các biện pháp kiểm soát xuất khẩu do Mỹ dẫn đầu được mở rộng từ chất bán dẫn sang các vật liệu hàng không vũ trụ quan trọng. Hiện tại, Úc là nhà cung cấp hàng đầu cho Trung Quốc, với trữ lượng chiếm hơn 70% tổng trữ lượng toàn cầu.

Phát hiện của Trung Quốc cũng có thể báo hiệu một sự thay đổi lớn hơn trong triết lý thăm dò khoáng sản trên toàn thế giới. Bằng cách phân tích các mô hình thủy văn cổ đại và sự vận chuyển trầm tích, các nhà địa chất giờ đây có thể nhắm đến các bồn địa nội địa khác trên khắp châu Á, châu Phi và Nam Mỹ để tìm kiếm những mỏ khoáng sản tương tự.