Từ thực tế doanh nghiệp đến góc nhìn chuyên gia: Bài toán thích ứng của nông – thủy sản Việt Nam

Khi thị trường không còn vận hành theo "quy luật cũ"

Năm vừa qua là một phép thử khắc nghiệt cho ngành nông - thủy sản. Chủ một công ty lương thực tại Đồng Tháp với hơn 20 năm kinh nghiệm cho biết: "Philippines cấm nhập khẩu gạo 4 tháng trong khi thị trường này chiếm đến 40% khiến xuất khẩu giảm mạnh, các nhà máy giảm việc làm, giá lúa giảm sâu, kế hoạch từ đầu năm trở nên lỗi thời".

Theo ông, thách thức lớn nhất không chỉ là mất thị trường mà là tính khó lường: "Gạo là mặt hàng gắn với an ninh lương thực và thu nhập của nông dân, nên chính phủ các nước sẵn sàng can thiệp khi cần thiết. Khi đó, thị trường không vận hành theo quy luật, khiến doanh nghiệp khó hoạch định kế hoạch dài hạn".

Không riêng ngành gạo, thủy sản cũng không ngoại lệ. Giám đốc điều hành một doanh nghiệp thủy sản tại Tiền Giang cho biết: "Thời tiết trong nước diễn biến phức tạp, mưa bão nhiều hơn. Trong khi đó, xung đột và bất ổn địa chính trị trên thế giới đẩy chi phí quốc tế tăng cao".

Bên cạnh đó, bức tranh vĩ mô cũng cho thấy nhiều tác động đến hai lĩnh vực sản xuất trụ cột của vùng Tây Nam Bộ. Theo Chuyên gia kinh tế Nguyễn Xuân Thành, giai đoạn 2025–2026 là chu kỳ "tăng trưởng khó": chi phí vốn, logistics và nguyên liệu leo thang, thị trường xuất khẩu biến động bởi địa chính trị, bảo hộ thương mại. Năm 2026, mục tiêu tăng trưởng cao khiến chính sách vĩ mô tác động mạnh đến khả năng vay vốn và chi phí tài chính. Đầu tư công tiếp tục là động lực, nhưng cũng tạo áp lực lớn lên tín dụng và mặt bằng lãi suất.

Ở góc độ thuế, hàng loạt điều chỉnh về thuế GTGT, thuế TNDN và thuế tối thiểu toàn cầu tác động trực tiếp đến doanh nghiệp, đặc biệt là trong lĩnh vực xuất khẩu. Doanh nghiệp không chỉ phải tuân thủ quy định khắt khe hơn, mà còn chịu rủi ro thuế, ảnh hưởng đến tài chính, danh tiếng hoặc trách nhiệm pháp lý.

Với doanh nghiệp xuất khẩu, biến động tỷ giá là rủi ro lớn. Tỷ giá chịu ảnh hưởng từ việc Mỹ điều chỉnh lãi suất, chênh lệch lãi suất trong nước và quốc tế thu hẹp, cùng sự dịch chuyển của dòng vốn đầu tư nước ngoài. Nếu không có biện pháp phòng vệ rủi ro tỷ giá, chỉ cần biến động 5–10% cũng đủ tác động mạnh đến doanh thu và lợi nhuận.

Giải bài toán thích ứng trong biến động

Khi thị trường vận hành theo "luật chơi" mới, để tồn tại, doanh nghiệp buộc phải trả lời được câu hỏi: Làm sao để thích ứng và phát triển trong môi trường biến động? Tại Hội nghị ngành Nông sản & Thủy sản do ACB tổ chức tại Cần Thơ, các chuyên gia đã đưa ra những gợi ý thực tế cho câu hỏi này.

Ông Nguyễn Xuân Thành mở đầu bằng cảnh báo: "Đừng đặt cược vào một kịch bản duy nhất". Theo ông, doanh nghiệp cần dịch chuyển từ tăng trưởng theo quy mô sang tăng trưởng dựa trên hiệu quả và quản trị rủi ro, đồng thời, chuẩn bị nhiều phương án, đa dạng hóa thị trường và nâng cao năng lực tài chính, hướng đến tăng trưởng dài hạn.

Về chính sách, bà Đặng Mai Kim Ngân – Phó TGĐ Deloitte Việt Nam lưu ý: quản lý thuế đang chuyển sang mô hình dựa trên dữ liệu và phân loại rủi ro, biến tuân thủ từ nhiệm vụ thời điểm thành yêu cầu xuyên suốt. Doanh nghiệp cần minh bạch hồ sơ, kiểm soát dòng tiền, chuẩn hóa nghiệp vụ kế toán và ứng dụng công nghệ phân tích dữ liệu để giảm rủi ro pháp lý, nâng cao uy tín để tiếp cận đươc nguồn vốn ưu đãi.

Từ thực tiễn điều hành, ông Mai Xuân Phong – Thành viên HĐQT kiêm TGĐ Tổng Công ty Thuỷ Sản Việt Nam (Seaprodex) cho rằng doanh nghiệp cần coi biến động là "bình thường mới", đủ linh hoạt để điều chỉnh kế hoạch và ra quyết định kịp thời. Doanh nghiệp phải thích ứng với chính sách và điều kiện thị trường nhập khẩu; chủ động nguồn nguyên liệu đạt chuẩn thông qua hợp tác với nông dân; kiểm soát chi phí sản xuất và tài chính; đổi mới sản phẩm theo xu hướng tiêu dùng; và đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, chú trọng thị trường nội địa để giảm phụ thuộc vào một vài thị trường quen thuộc như Mỹ, Trung Quốc, Hàn Quốc hay Úc...

Ở góc độ tài chính – ngân hàng, bà Văn Hồ Đông Phương - PGĐ Khối KHDN ACB khẳng định trong giai đoạn biến động, vai trò của ngân hàng vượt xa việc cung cấp vốn. Doanh nghiệp cần giải pháp tài chính toàn diện như quản lý dòng tiền, phòng vệ rủi ro tỷ giá, số hóa giao dịch và tối ưu cấu trúc tài chính. Quan hệ ngân hàng – doanh nghiệp phải dựa trên hiểu ngành, hiểu dòng tiền và đồng hành dài hạn để nâng cao khả năng thích ứng. Bà nhấn mạnh doanh nghiệp nên tập trung vào lĩnh vực cốt lõi, còn những yếu tố về tài chính như lãi suất, tỷ giá thì cần hợp tác với ngân hàng uy tín để được tư vấn và cung cấp công cụ phòng vệ phù hợp theo từng giai đoạn.

Thích ứng trong biến động không phải là tìm giải pháp tức thời, mà là xây dựng năng lực đi đường dài. Doanh nghiệp nông – thủy sản muốn vượt qua giai đoạn bất định cần chủ động tái cấu trúc, nâng chuẩn quản trị và duy trì kỷ luật tuân thủ. Khi biến động trở thành "bình thường mới", những doanh nghiệp biết chuẩn bị nhiều kịch bản, kiểm soát rủi ro và chọn đúng đối tác đồng hành sẽ biến thách thức thành cơ hội, giữ vững đà phát triển trong chu kỳ tiếp theo.