Vận hành đường sắt cao tốc 7,2 tỷ đô do Trung Quốc xây, "hàng xóm Việt Nam" khen quá tốt: Muốn có thêm nữa

Cuộc chơi này là của Trung Quốc rồi

Tại hòn đảo Bali đông nghịt khách du lịch, anh Amri Anjulius, một huấn luyện viên lướt sóng, đang ngày đêm mong chờ tuyến tàu điện ngầm đô thị dài 60km được xây dựng. Anh hy vọng nó sẽ giúp giảm tải cho mạng lưới giao thông chằng chịt những con đường hai làn xe, nơi ô tô phải nhích từng chút một còn xe máy thì len lỏi trong vô vọng.

Giống như nhiều người dân Indonesia khác, anh tin rằng Trung Quốc sẽ là đơn vị tiên phong trong nỗ lực mở rộng mạng lưới giao thông trên khắp quốc gia vạn đảo với 6.000 hòn đảo có người sinh sống và dân số 285 triệu người. Niềm tin đó bắt nguồn từ vai trò của Trung Quốc trong việc xây dựng tuyến đường sắt cao tốc đầu tiên của Đông Nam Á tại Java, hòn đảo đông dân nhất hành tinh.

"Cứ hỏi chính phủ mà xem, nếu họ nói là Trung Quốc, thì chính là Trung Quốc," anh Anjulius, 41 tuổi, người đã phải vật lộn với giao thông Bali suốt 16 năm, chia sẻ. "Tôi nghĩ những dự án này là sân chơi của Trung Quốc rồi."

Tập đoàn Xây dựng Đường sắt Trung Quốc (CRCC) hiện đã bắt tay cùng các công ty địa phương xây dựng tuyến Tàu điện ngầm Đô thị Bali trị giá 20 triệu USD, với chặng đầu tiên dự kiến đi vào hoạt động năm 2031.

Dự án này là bước tiếp nối sau thành công của tuyến đường sắt cao tốc Java trị giá 7,27 tỷ USD mang tên Whoosh, đã vận hành được hai năm. Whoosh được các quan chức Trung Quốc và Indonesia ca ngợi là một hình mẫu cho tương lai, dù người dân địa phương không khỏi lo ngại về gánh nặng nợ nần mà dự án này để lại.

Hàng triệu hành khách đã trải nghiệm tuyến tàu kết nối thủ đô Jakarta và Bandung, thủ phủ tỉnh Tây Java. Chuyến đi chỉ mất 40 phút thay vì ba giờ đồng hồ di chuyển bằng đường bộ, và cho đến nay chưa ghi nhận bất kỳ sự cố vận hành nào.

Các công ty Trung Quốc đã đầu tư mạnh mẽ vào các tuyến đường sắt từ Trung Á đến châu Âu, nhưng Bắc Kinh luôn xem dự án tàu cao tốc tại Java là một trong những thành tựu tiêu biểu của Sáng kiến Vành đai và Con đường – một nỗ lực quy mô lớn nhằm xây dựng các kết nối thương mại qua hàng chục quốc gia.

Chất lượng Trung Quốc tốt

Những đoàn tàu sơn hai màu đỏ-trắng, với nội thất ốp gỗ và ghế ngồi sang trọng, có thể đạt tốc độ lên tới 350 km/h. Chúng đã tạo ra một sức hút lớn tại Jakarta, đến mức các món quà lưu niệm mang thương hiệu Whoosh cũng ra đời.

"Về mặt hiệu quả thời gian, phương tiện này đã hoạt động rất tốt," ông Roseno Aji Affandi, một giáo sư tại Đại học Bina Nusantara và cũng là một hành khách của Whoosh, nhận xét.

Indonesia đang chuẩn bị bước vào các cuộc đàm phán với đối tác Trung Quốc trong tháng 10 tới để thảo luận về việc mở rộng mạng lưới đường sắt cao tốc đến Surabaya ở phía đông đảo Java, thành phố lớn thứ hai của cả nước.

Trong các cuộc phỏng vấn, nhiều người dân Indonesia cho biết họ hoàn toàn chào đón thêm các khoản đầu tư từ Trung Quốc để cải thiện hệ thống giao thông công cộng.

"Theo tôi biết thì không có rủi ro gì cả," anh Muh Rafi Al’Ayyuh, một kỹ sư điện 22 tuổi tại Đại học Balikpapan ở Kalimantan (phần lãnh thổ Indonesia trên đảo Borneo), cho biết. "Tôi biết các công trình của Trung Quốc có chất lượng tốt, đặc biệt là về công nghệ."

Cũng tại thành phố Balikpapan – nơi người dân vẫn phải phụ thuộc vào xe buýt và các ứng dụng gọi xe – anh Pras Atmaja, 28 tuổi, bày tỏ mong muốn có một tuyến đường sắt.

Hiện tại, đơn vị vận hành đường sắt nhà nước Indonesia đang mời gọi các nhà đầu tư tham gia dự án xây dựng tuyến tàu kết nối sân bay và đường sắt đô thị tại thủ đô mới đang trong giai đoạn hoàn thiện, cách đó khoảng 2,5 giờ lái xe.

Anh Atmaja, một người thường xuyên di chuyển khắp đất nước, nhận thấy sự hiện diện ngày càng nhiều của các dự án hạ tầng Trung Quốc. Tuy nhiên, anh lo ngại rằng "những thông tin về nợ nần" có thể làm xói mòn sự hào hứng của dư luận, không chỉ với Whoosh mà còn với các dự án khác do Trung Quốc dẫn dắt.

Tuyến tàu Whoosh đã gánh khoản nợ hàng tỷ đô la Mỹ do chi phí đội vốn, chậm tiến độ, và theo một số người dân, là do sự cạnh tranh từ tuyến tàu giá rẻ Argo Parahyangan (mất khoảng ba giờ từ Jakarta đến Bandung).

Chính phủ Indonesia đang cân nhắc đàm phán lại khoản nợ của dự án Whoosh, bởi doanh thu từ bán vé không đủ để chi trả các khoản vay.

Theo một nghiên cứu ngày 26/9 của Viện Nghiên cứu Kinh tế và Luật pháp Indonesia, liên doanh vận hành Whoosh là KCIC và các bên liên quan đã lỗ khoảng 280 triệu USD trong năm 2024 và thêm 107 triệu USD trong nửa đầu năm 2025.

Theo ông Song Seng Wun, cố vấn kinh tế tại công ty dịch vụ tài chính CGS (Singapore), việc giảm nợ sẽ phụ thuộc rất nhiều vào khả năng duy trì mức giá vé hợp lý cho người dân tại một quốc gia đang phát triển. Hiện tại, vé tàu Whoosh có giá từ 150.000 rupiah (khoảng 230.000 VNĐ) đến 600.000 rupiah (khoảng 920.000 VNĐ) – cao hơn nhiều so với giá vé tàu thông thường vốn chỉ dưới 100.000 rupiah.

"Vấn đề là phải thu hút được nhiều hành khách hơn, và điều này lại phụ thuộc vào mức giá mà họ có thể chấp nhận," ông Song phân tích. Ông nói thêm rằng, hiện vẫn chưa rõ liệu "một người lao động bình thường" có đủ khả năng để đi tàu Whoosh hay không.