Xây nhà tái định cư xịn, dân không muốn ở

Năm 2012, dự án thủy điện Đăkđrinh được triển khai trên địa bàn huyện Sơn Tây, tỉnh Quảng Ngãi. Để triển khai dự án này, có 161 hộ đồng bào Ca Dong bị ảnh hưởng bởi dự án phải di dời chỗ ở, trong đó có 96 hộ được tái định cư tập trung. Tổng kinh phí đầu tư hạ tầng 3 khu tái định cư lên đến 223 tỉ đồng, trong số này có 78 tỉ đồng được dùng xây dựng nhà ở cho người dân. Những căn nhà tái định cư này được xây dựng theo diện "chìa khóa trao tay", có diện tích từ 65-85 m2, trị giá 300-500 triệu đồng/căn.

Muốn ở nhà sàn, không thích ở nhà xây!

Đầu tháng 11-2022, theo chân cán bộ xã Sơn Dung, chúng tôi đến căn nhà trông như biệt thự của chị Đinh Thị Beo (xã Sơn Dung, huyện Sơn Tây). Dù nhà đẹp nhưng gia đình chị Beo không sử dụng. Do không người ở nên các bức tường bên trong bị phồng rộp, rêu và màng nhện bám dày...

Chị Beo cho biết năm 2013, gia đình chị được chính quyền địa phương xây dựng và bàn giao ngôi nhà trị giá hơn 500 triệu đồng để nhường đất tại nơi ở cũ cho dự án thủy điện Đắkđrinh. Thế nhưng, từ khi được giao nhà tại khu tái định cư, cuộc sống của gia đình chị chủ yếu quây quần bên bếp lửa của căn nhà sàn do gia đình chị tự dựng lên. "Nhà chính, mình đóng cửa để đó, thỉnh thoảng mới vào quét dọn. Dân mình ở đây chỉ thích ở nhà sàn chứ không thích ở nhà xây!" - chị Beo nói.

Phần lớn những căn nhà xây cho người dân thuộc diện tái định cư thủy điện Đắkđrinh đều đóng cửa, có nhiều căn bỏ hoang vì không phù hợp tập quán

Cách nhà chị Beo không xa, căn nhà của ông Đinh Văn Xăm ở khu tái định cư Nước Lang (xã Sơn Dung) cũng không khá hơn. Sau khi chuyển về khu tái định cư Nước Lang và nhận căn nhà có giá trị trên 500 triệu đồng, chỉ vài tháng sau, ông Xăm dựng thêm nhà sàn bên cạnh nhà chính và ở hẳn tại nhà sàn, không màng đến căn nhà chính được xây khang trang.

Nêu lý do, ông Xăm nói theo phong tục của đồng bào Ca Dong, trong căn nhà phải có bếp lửa giữa nhà. Đây sẽ là nơi tổ chức những nghi lễ quan trọng cũng như tiếp khách. Trong nhà bê-tông không thể đặt bếp lửa nên người dân buộc phải dựng nhà sàn. "Phòng khách căn nhà không đủ lớn, trong khi mỗi lần có lễ cúng là cả làng đến chơi" - ông Xăm chia sẻ thêm về việc ít sử dụng căn nhà khang trang không khác gì biệt thự của mình.

Không chỉ nhà ông Xăm, chị Beo, phần lớn các hộ dân nhận nhà tái định cư thuộc diện "chìa khóa trao tay" - do nhà nước thiết kế, xây dựng ở 3 khu tái định cư thủy điện Đắkđrinh đều cho rằng nhà xây không phù hợp với phong tục, tập quán người dân nơi đây. Nhiều gia chủ chọn cách bỏ tiền ra dựng nhà sàn để ở.

Người liên quan nói gì?

Ông Đinh Văn Viên - ngụ xã Sơn Liên, huyện Sơn Tây - bày tỏ không hiểu các cơ quan chức năng lấy ý kiến người dân như thế nào để rồi phê duyệt thiết kế mẫu nhà này thay vì những căn nhà sàn truyền thống. "Tôi vẫn còn nhớ lúc đó, nghe họ nói rất là hợp lý nên người đồng bào chúng tôi không ai phản đối gì hết. Thế nhưng, thực tế khi về nhận nhà lại khác so với định hướng rất nhiều. Cuộc sống bao đời của người dân chúng tôi gắn bó với nhà sàn, bếp lửa nên nhà xây không phù hợp. Nếu có cơ hội thì dĩ nhiên chúng tôi sẽ chọn nhà sàn" - ông Viên trần tình.

Người dân ở huyện Sơn Tây, tỉnh Quảng Ngãi sống, sinh hoạt trong nhà sàn

Ông Đinh Trường Giang, Phó Chủ tịch UBND huyện Sơn Tây, cho rằng những căn nhà khang trang được xây dựng, bàn giao với mục đích giúp người dân an cư khi nhường đất cho thủy điện Đắkđrinh. Nhưng thời điểm đó, việc xây nhà rồi giao cho người dân mà không tìm hiểu tập quán của họ (đồng bào Ca Dong) nên không đạt được mục đích ban đầu. Do đó nhiều hộ dân phải bỏ thêm tiền dựng nhà sàn để ở, gây lãng phí.

Ông Trần Văn Mẫn, Trưởng Ban Dân tộc tỉnh Quảng Ngãi (đơn vị chủ đầu tư xây dựng các khu tái định cư), cho biết lúc đầu khi xây nhà tái định cư, các đơn vị liên quan đã tổ chức lấy ý kiến, họp dân rộng rãi và được kỳ vọng sẽ mang lại cuộc sống ổn định cho những hộ bị ảnh hưởng dự án. "Dù vậy, việc xây dựng các căn nhà bằng bê-tông, cốt thép lại không phù hợp với phong tục, tập quán của người dân nơi đây. Nếu như những căn nhà đó được bố trí cho người Kinh thì phù hợp. Đơn vị thiết kế không hiểu hết tập quán, phong tục của người dân địa phương" - ông Mẫn nhìn nhận.