72.769 doanh nghiệp đóng cửa trong 5 tháng, 500 công ty biến mất mỗi ngày: Chuyện gì đang diễn ra ở Quảng Đông-trụ sở của những ông trùm BĐS Trung Quốc?

Trong nhiều thập kỷ, Quảng Đông được biết đến là biểu tượng của sự bùng nổ kinh tế Trung Quốc. Từ một tỉnh nông nghiệp nghèo khó, nơi đây đã trở thành "công xưởng của thế giới," sản sinh ra những gã khổng lồ bất động sản như Evergrande và Country Garden.

Thế nhưng giờ đây, hào quang quá khứ đang dần phai nhạt, nhường chỗ cho một bức tranh ảm đạm của suy thoái, thất nghiệp và nợ nần.

Từ biểu tượng đến suy thoái

Ba thập kỷ trước, Quảng Đông được mệnh danh là "cửa ngõ ra thế giới" của nền kinh tế Trung Quốc. Tỉnh này là nơi ra đời của các đặc khu kinh tế đầu tiên như Thâm Quyến, Sán Đầu, Chu Hải – thí điểm cho chính sách mở cửa của nền kinh tế số 1 Châu Á.

Tận dụng lợi thế vị trí địa lý và nguồn lao động dồi dào, Quảng Đông trở thành trung tâm sản xuất giá rẻ của thế giới, từ giày dép, dệt may, đồ gỗ đến điện tử gia dụng.

Các đô thị công nghiệp như Houjie (Đông Quản) hay Ronggui (Phật Sơn) từng tấp nập nhà máy, với hàng vạn công nhân làm việc hết công suất để đáp ứng các đơn hàng xuất khẩu.

Các khu công nghiệp mọc lên như nấm, biến những cánh đồng lúa thành những nhà máy sản xuất giày, đồ điện tử, đồ chơi... Từng đoàn xe tải chở đầy hàng hóa xuất khẩu nối đuôi nhau ra cảng, mang về nguồn ngoại tệ khổng lồ.

Năm 2018, GDP bình quân đầu người của Quảng Đông đã cao hơn 220 lần so với năm 1978, và quy mô kinh tế của tỉnh này khi đó xấp xỉ cả Hàn Quốc.

Song song với công nghiệp, thị trường bất động sản bùng nổ. Các "ông lớn" như Evergrande và Country Garden chọn Quảng Đông làm đại bản doanh, tạo ra hàng triệu việc làm trực tiếp và gián tiếp trong xây dựng, môi giới, dịch vụ và chuỗi cung ứng vật liệu.

Nền kinh tế bùng nổ đã tạo ra một tầng lớp doanh nhân giàu có, và không ai giàu nhanh hơn các ông trùm bất động sản . Evergrande và Country Garden đã tận dụng làn sóng đô thị hóa và nhu cầu nhà ở khổng lồ để xây dựng hàng trăm dự án trên khắp cả nước. Họ không chỉ xây nhà mà còn tạo ra một hệ sinh thái kinh tế khổng lồ, từ vật liệu xây dựng đến trang trí nội thất.

Thế nhưng từ khoảng 2015, các ngành sản xuất truyền thống bắt đầu mất lợi thế cạnh tranh khi chi phí nhân công và đất đai tăng cao. Làn sóng dịch chuyển nhà máy sang Đông Nam Á làm suy giảm đơn hàng, trong khi bất động sản có dấu hiệu dư thừa nguồn cung.

Tuy vậy, cú sốc thực sự đến từ chiến tranh thương mại Mỹ – Trung khởi phát năm 2018 và gia tăng dưới thời Donald Trump. Mức thuế trừng phạt cao, cùng với việc Mỹ hủy bỏ cơ chế miễn thuế "de minimis" cho lô hàng giá trị nhỏ, đánh thẳng vào thế mạnh xuất khẩu của Quảng Đông – nơi tập trung nhiều nhà cung cấp của Shein, Temu và các doanh nghiệp công nghệ cao như BYD.

Đại dịch COVID-19 càng làm tình hình tồi tệ hơn: nhu cầu quốc tế biến động, chuỗi cung ứng đứt gãy, và tâm lý doanh nghiệp – người tiêu dùng suy giảm.

Đó là chưa kể đến những vụ vỡ nợ của các tập đoàn BĐS, vốn từng đóng góp lớn cho ngân sách địa phương, khiến Quảng Đông càng chìm trong khó khăn.

Năm 2024, GDP Quảng Đông chỉ tăng 3,5%, thấp hơn nhiều so với mức trung bình quốc gia 5% và là năm thứ ba liên tiếp không đạt mục tiêu. Nhiều trung tâm công nghiệp chủ lực tăng trưởng èo uột: Quảng Châu (2,1%), Phật Sơn (1,3%), Sán Đầu gần như đứng yên (0,02%).

Ngoại lệ hiếm hoi là Thâm Quyến – trung tâm công nghệ – vượt mức trung bình quốc gia.

Nguội lạnh

Các con số khác phản ánh rõ tình trạng "nguội lạnh" khi 72.769 doanh nghiệp đóng cửa chỉ trong 5 tháng đầu năm 2025, tức trung bình gần 500 doanh nghiệp "biến mất" mỗi ngày.

Theo tờ Financial Times (FT), hơn 3,4 triệu việc làm trong 12 ngành chế biến nhẹ đã biến mất từ 2019 đến 2023, ngoài thêm 4 triệu bị mất trong giai đoạn 2011–2019. Các nhà máy sản xuất như giày dép từng rộn ràng giờ chỉ còn vài công nhân.

Các nhà máy tại Foshan, Quảng Đông, ví dụ như Cartia Global Manufacturing đã phải giảm ca làm và yêu cầu công nhân nghỉ không lương để tồn tại. Chủ nhà máy tiết lộ đã cắt giảm gần một nửa tổng lao động từ thời hậu COVID và hiện đang ở "chế độ sinh tồn".

Alicia Garcia-Herrero, chuyên gia kinh tế trưởng khu vực Châu Á - Thái Bình Dương tại Natixis, ước tính thuế quan có thể khiến 4-9 triệu việc làm bị mất.

"Năm nay cực kỳ khó khăn để tìm được công việc ổn định. Tôi hiện không kiếm đủ tiền để trang trải chi phí mua thức ăn", một công nhân nhà máy 42 tuổi than thở với hãng tin Reuters.

Trong khi đó thị trường BĐS vốn là "động cơ tăng trưởng" của Quảng Đông cũng lâm vào khủng hoảng trầm trọng. Evergrande phá sản và bị hủy niêm yết; Country Garden lỗ hàng chục tỷ Nhân dân tệ, buộc phải tái cấu trúc nợ. Hệ quả là hàng nghìn lao động xây dựng, môi giới, dịch vụ liên quan mất việc, thu nhập sụt giảm.

Điều này dẫn đến niềm tin tiêu dùng – kinh doanh suy yếu, doanh thu bán lẻ kém mức bình quân toàn quốc.

"Tôi gần như không thể kiếm sống được nữa", Zhou Jingjing, một người bán hàng rong bán bánh bao ở Phật Sơn thừa nhận với FT.

Xin được nhắc rằng Quảng Đông là tỉnh đóng góp thuế nhiều nhất cho ngân sách trung ương. Khi tỉnh này suy giảm, khả năng điều tiết nguồn lực cho các vùng nghèo bị ảnh hưởng. Suy thoái tại Quảng Đông cũng là chỉ báo về những thách thức rộng hơn đối với mô hình tăng trưởng dựa vào xuất khẩu và bất động sản của Trung Quốc.

Tờ FT nhận định Quảng Đông đang đứng trước một ngã rẽ. Chính quyền địa phương đang nỗ lực chuyển đổi mô hình kinh tế, tập trung vào các ngành công nghiệp công nghệ cao như xe điện, trí tuệ nhân tạo và bán dẫn. Tuy nhiên, sự chuyển đổi này không thể diễn ra trong một sớm một chiều.

Đối với người dân Quảng Đông, những người đã quen với nhịp sống sôi động và cơ hội làm giàu, giờ đây họ phải đối mặt với một thực tế khắc nghiệt. Những con phố từng tấp nập giờ trở nên vắng vẻ hơn, và nhiều người lao động chỉ còn biết bám trụ vì "còn con cái ở trường, còn khoản nợ nhà phải trả".

"Kinh doanh đang ế ẩm... rất nhiều nhà máy đã rời đi. Thế nhưng con cái chúng tôi đang đi học ở đây. Chúng tôi không thể bỏ đi được", đầu bếp Li Jilei đã sống 10 năm tại thị trấn Hậu Kiệt (Houjie)-Quảng Đông nói với FT.

Câu chuyện của Quảng Đông là lát cắt thu nhỏ của nền kinh tế Trung Quốc: từ kỳ tích công nghiệp hóa thần tốc đến những giới hạn của mô hình cũ. Bước vào giai đoạn mới, tỉnh này buộc phải tìm cách tái cơ cấu – nâng cấp chuỗi giá trị, phát triển công nghệ cao, dịch vụ chất lượng – nếu không muốn bị bỏ lại phía sau trong cuộc cạnh tranh toàn cầu.

Quảng Đông, quê hương của Evergrande và Country Garden, có thể đã chứng kiến một thời kỳ huy hoàng. Tuy nhiên câu chuyện về sự sụp đổ của hai gã khổng lồ này chính là lời cảnh báo về những rủi ro tiềm ẩn trong mô hình phát triển dựa vào nợ và đầu cơ.

Liệu Quảng Đông có thể vượt qua giai đoạn khó khăn này để tìm lại hào quang hay sẽ mãi chìm đắm trong bóng tối của quá khứ? Đó là câu hỏi mà cả Trung Quốc đang chờ đợi câu trả lời.

*Nguồn: FT, Reuters, Fortune, BI