Đầu tư cao tốc - lan tỏa khát vọng từ Quảng Ninh

Nắng tháng 7 như đổ lửa trên công trường cao tốc Vân Đồn - Móng Cái, nền đường đã trải dài gần 60 km. Đoàn công tác của Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Ninh Nguyễn Tường Văn kiểm tra tiến độ và công tác tổ chức thi công. Ông Văn yêu cầu các sở, ngành, địa phương phải tiếp tục vào cuộc tích cực hơn nữa, tháo gỡ khó khăn vướng mắc, giải quyết đề nghị từ phía chủ đầu tư và nhà thầu.

Hệ thống đường cao tốc được Quảng Ninh huy động đầu tư xây dựng những năm qua đã tạo động lực cho những kết quả tăng trưởng ấn tượng.

Mục tiêu của tỉnh là thông xe kỹ thuật dự án vào cuối năm 2021, hoàn thành chiến dịch "500 ngày đêm" thi công cao tốc Vân Đồn - Móng Cái. Đây chính là "mảnh ghép" cuối cùng của tuyến cao tốc xuyên tỉnh, kết nối thông suốt từ Hà Nội - Hải Phòng tới cửa khẩu quốc tế Móng Cái tạo thành tuyến cao tốc dài nhất Việt Nam hiện nay, cũng là hành lang đường bộ và cửa ngõ giao thông kết nối các tỉnh phía Bắc Việt Nam với ASEAN và Trung Quốc. Với gần 200km đường cao tốc, Quảng Ninh sẽ sở hữu khoảng 1/10 tổng số km cao tốc trên toàn quốc.

"1 đồng ngân sách thu hút 8-9 đồng vốn tư nhân"

Ngày 1/9/2018 là một ngày đặc biệt đối với người dân Quảng Ninh. Tuyến cao tốc Hạ Long - Hải Phòng và cầu Bạch Đằng chính thức thông xe, nối thủ phủ của tỉnh với cao tốc Hà Nội - Hải Phòng sau 20 phút chạy xe. Giờ đây, từ Hà Nội đi Hạ Long chỉ còn 1,5 tiếng thay vì 3-4 tiếng trên QL18, quãng đường từ Hạ Long tới Hải Phòng giảm 2/3, xuống còn 25km.

Nhưng điều khiến nhiều người ngỡ ngàng hơn, đây là tuyến cao tốc đầu tiên Chính phủ giao cho địa phương tự huy động các nguồn vốn hợp pháp để đầu tư, với sự chủ động đề xuất từ Quảng Ninh. Khi cắt băng khánh thành thông xe toàn tuyến, Thủ tướng Chính phủ (nay là Chủ tịch nước) Nguyễn Xuân Phúc khẳng định, công trình không chỉ góp phần thúc đẩy liên kết vùng tam giác kinh tế trọng điểm phía Bắc, mở rộng không gian phát triển cho toàn khu vực mà còn là minh chứng cụ thể nhất cho tư duy dám nghĩ, dám làm của lãnh đạo tỉnh Quảng Ninh.

Từ "mảnh ghép" đầu tiên này, 4 tháng sau đó, đường cao tốc Hạ Long - Vân Đồn tiếp tục thông tuyến, thêm 40 phút với gần 60km nữa để dòng xe tới Khu kinh tế Vân Đồn, hướng ra phía biển.  Trong 3 dự án hơn 20 nghìn tỷ đồng lần lượt được đưa vào sử dụng, còn có Cảng hàng không quốc tế Vân Đồn - sân bay tư nhân đầu tiên, Cảng tàu khách quốc tế Hạ Long - cảng tàu khách quốc tế chuyên biệt đầu tiên trong cả nước. Chìa khóa để Quảng Ninh tạo nên kỳ tích của những công trình giao thông nghìn tỷ, chính là mô hình đầu tư theo hình thức đối tác công - tư PPP.

"Lúc đó Quảng Ninh còn chưa biết gọi tên đó là đầu tư PPP", ông Cao Tường Huy, Phó Chủ tịch Thường trực UBND tỉnh Quảng Ninh nhớ lại. Thời điểm năm 2013, Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Quảng Ninh với nguyên Bí thư Tỉnh ủy Phạm Minh Chính đã nhận định rõ những "nút thắt" hạ tầng giao thông cản trở sự phát triển của tỉnh nhà. Để tự "cởi trói", trong bối cảnh ngân sách hạn hẹp và khung pháp lý về đầu tư theo phương thức đối tác công - tư chưa đầy đủ và đồng bộ, Quảng Ninh đã mạnh dạn nghiên cứu một số mô hình đầu tư nhằm kết hợp và thu hút nguồn lực từ mọi thành phần kinh tế, nhất là sự tham gia của tư nhân, với phương châm "lấy đầu tư công dẫn dắt đầu tư tư". "Thay vì kêu gọi đầu tư BOT cả cầu và đường, Quảng Ninh xin phép Thủ tướng Chính phủ tự bỏ tiền đầu tư đường cao tốc từ cầu Bạch Đằng về tới Hạ Long", thực hiện tiết kiệm chi mỗi năm 1.000 tỷ đồng, phát hành trái phiếu chính quyền địa phương, thực hiện nhất quán các chính sách khuyến khích để thu hút các nhà đầu tư đồng hành cùng tỉnh.

Quảng Ninh sử dụng vốn ngân sách chủ yếu cho GPMB, kích thích và thu hút vốn ngoài ngân sách.

Ngân sách nhà nước được sử dụng như là "vốn mồi" để kích thích, khai thác tối đa nguồn vốn từ khu vực tư nhân. Trong tổng thể dự án cao tốc Hạ Long - Hải Phòng 14.000 tỷ đồng, Quảng Ninh chi hơn 6.000 tỷ đồng cho cao tốc Hạ Long - Hải Phòng, còn cầu Bạch Đằng theo hình thức BOT. Với dự án cao tốc Hạ Long - Vân Đồn tổng vốn khoảng 12.000 tỷ, Quảng Ninh đã chi gần 1.500 tỷ đồng để GPMB và xây cầu Cẩm Hải. Với dự án cao tốc Vân Đồn - Móng Cái, đoạn Vân Đồn - Tiên Yên (16,08km) hơn 3.600 tỷ đồng do Quảng Ninh đầu tư, đoạn Tiên Yên - Móng Cái (63,26km) theo hình thức BOT khoảng 9.000 tỷ đồng.

"Cứ 1 đồng ngân sách bỏ ra có thể huy động được 8 đến 9 đồng từ khối tư nhân tham gia đầu tư vào Quảng Ninh". Từ năm 2014 đến năm 2019, tổng nguồn vốn của 29 dự án đầu tư theo phương thức đối tác công - tư trên địa bàn tỉnh khoảng 46.297 tỷ đồng, trong đó vốn nhà nước tham gia khoảng 5.163 tỷ đồng, chiếm 11%, chủ yếu tập trung cho công tác GPMB. Riêng 7 dự án giao thông đã chiếm tổng số vốn 43.099 tỷ đồng, đều là các công trình huyết mạch, có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Tính đến hết năm 2019, mới có 3 tỉnh được Thủ tướng Chính phủ giao giữ vai trò cơ quan nhà nước có thẩm quyền đầu tư làm cao tốc, trong đó dự án của Lạng Sơn và Tiền Giang đều chuyển giao từ Bộ GTVT, chỉ có Quảng Ninh là địa phương chủ động xây dựng từ đầu.

Vay niềm tin, trả lợi ích

Trong cuộc làm việc với tỉnh Quảng Ninh tháng 5 mới đây, Bộ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Văn Thể khẳng định, tư duy của Quảng Ninh mang tính chất chiến lược và đột phá. Tuy vậy, đoàn công tác cũng băn khoăn, Quảng Ninh giải quyết bài toán lợi nhuận cho nhà đầu tư BOT như thế nào, làm sao để thu hút nhà đầu tư, cũng như vận động quần chúng hiệu quả nhất...

Theo ông Nguyễn Xuân Ký - Bí thư Tỉnh ủy Quảng Ninh, ngoài những lợi thế tự nhiên sẵn có, Quảng Ninh đã cho nhà đầu tư thấy cơ hội để nhận lại những giá trị dài hạn, dựa trên sự chia sẻ chân thành, tiếng nói đồng thuận và minh bạch. Phá bỏ "tư duy nhiệm kỳ", những mục tiêu chiến lược được các thế hệ lãnh đạo tỉnh thực hiện có bài bản, với lộ trình và bước đi thích hợp dựa trên nền tảng 7 quy hoạch chiến lược công bố năm 2013. "Có quy hoạch tốt thì có dự án tốt, có dự án tốt thì có nhà đầu tư tốt", từ đó Quảng Ninh định vị được tất cả các nguồn lực và chiến lược sử dụng nguồn tài nguyên, ưu tiên dành quỹ đất cho các dự án trọng điểm theo không gian phát triển "Một tâm - Hai tuyến - Đa chiều - Hai mũi đột phá".

Cao tốc Vân Đồn - Móng Cái đang được đẩy nhanh tiến độ, khẩn trương hoàn thành cuối năm 2021.

Những năm qua, Quảng Ninh nổi lên như một hình mẫu trong nỗ lực cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh, cải cách thủ tục hành chính, hỗ trợ nhà đầu tư, doanh nghiệp bằng nhiều kênh, nhiều phương tiện khác nhau. Ông Đặng Minh Trường, Chủ tịch HĐQT Tập đoàn Sun Group, nhà đầu tư chiến lược của Quảng Ninh cho rằng: "Từ Đảng bộ chính quyền đến nhân dân tỉnh Quảng Ninh rất đồng thuận trong tầm nhìn, thu hút các nhà đầu tư đến, tạo mọi điều kiện thuận lợi từ hạ tầng, cơ chế chính sách. Thậm chí họ rất năng động, chủ động trong việc làm việc với các Bộ ngành trung ương để tháo gỡ các khó khăn vướng mắc cho doanh nghiệp". Nhiều cơ chế chính sách Quảng Ninh đề xuất được Chính phủ, các Bộ ngành ủng hộ, tháo gỡ, tạo điều kiện để các dự án giao thông nhanh chóng về đích.

Với công tác vốn được coi là khó nhằn như GPMB, với tâm niệm "GPMB nhanh bao nhiêu thì nhà đầu tư PPP có lợi bấy nhiêu", Quảng Ninh đã huy động cả hệ thống chính trị vào cuộc, thực hiện bằng những chiến dịch thần tốc. Tháng 7/2020, để phục vụ thi công cao tốc Vân Đồn - Móng Cái sau điều chỉnh, tỉnh phát động chiến dịch "30 ngày đêm" hoàn thành GPMB, nhưng thực hiện xong chỉ sau 15 ngày. Đây kỷ lục về thời gian thực hiện GPMB của Quảng Ninh, thu hồi gần 190 ha đất, liên quan đến gần 1.200 hộ dân tại 5 huyện, thành phố cao tốc đi qua. "Có ảnh hưởng, có xáo trộn cuộc sống chứ, nhưng chúng tôi chấp hành để đóng góp một phần sức cho dự án", "tuyến cao tốc sẽ tạo điều kiện cho người dân ở đây phát triển, cho nên chúng tôi ký luôn để bàn giao mặt bằng, dù chưa nhận tiền bồi thường", những hộ dân bàn giao cả nghìn m2 đất nông nghiệp, thổ cư đã chia sẻ như thế. Những năm qua, Quảng Ninh đã "vay niềm tin" của người dân và trả bằng những con đường chiến lược. Nhờ đó, những chủ trương, quyết sách lớn của tỉnh đã được triển khai một cách thấu đáo, huy động sự đồng lòng, tin tưởng, ủng hộ của nhân dân.

Từng km đường, từng gói thầu được đẩy nhanh tiến độ và đảm bảo chất lượng. Các cấp ngành địa phương đồng hành kết nối các ngân hàng thương mại hỗ trợ cam kết huy động, bố trí nguồn vốn cho dự án đầu tư, phối hợp xử lý kịp thời các khó khăn. "Chúng tôi động viên nhà đầu tư, các nhà thầu tranh thủ thời tiết thuận lợi, tăng ca tăng kíp, có những đoạn tuyến nhà thầu tổ chức thi công 3 ca liên tục, vướng đến đâu chúng tôi giải quyết đến đó. Điều đặc biệt là các nhà thầu, nhà đầu tư đã hứa với người dân, người dân cũng tham gia giám sát và động viên khích lệ nhà thầu, đây là sức mạnh rất lớn để các dự án đáp ứng tiến độ", ông Cao Tường Huy, Phó Chủ tịch Thường trực UBND tỉnh Quảng Ninh khẳng định.

Sức bật để vươn tầm  

"Cách đây 7-8 năm, không ai nghĩ tỉnh nhà sẽ có đường cao tốc, sân bay, cảng biển. Không có hạ tầng giao thông, Quảng Ninh sẽ không có diện mạo như bây giờ", một doanh nhân tại Móng Cái nhấn mạnh. Rút ngắn được thời gian đầu tư các dự án đầu tư công, tháo "nút thắt" hạ tầng giao thông để kết nối các vùng động lực trong tỉnh và liên vùng góp phần giúp Quảng Ninh chuyển mình và bứt phá mạnh mẽ. Trong 5 năm qua, tốc độ tăng trưởng kinh tế bình quân của tỉnh đạt 10,7%, GRDP bình quân 6.700 USD/người/năm, gấp hơn 2 lần bình quân chung cả nước, cơ cấu kinh tế chuyển dịch tích cực. Không chỉ thành thị, các khu vực nông thôn, miền núi, biên giới, hải đảo cũng đổi thay rõ rệt.

Sau gần 10 năm, thực tiễn triển khai của Quảng Ninh là tiền đề cho việc xây dựng, ban hành Nghị định số 15/2015/NĐ-CP ngày 14/2/2015 của Chính phủ về đầu tư theo hình thức đối tác công - tư và nay là Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư. Ông Vũ Tiến Lộc, Chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam VCCI đánh giá: "Quảng Ninh đã rất thành công trong việc áp dụng rộng rãi phương thức đối tác công - tư cho đầu tư về phát triển, không chỉ cơ sở hạ tầng giao thông mà còn cả các cơ sở hạ tầng kinh tế - xã hội khác. Tôi nghĩ rằng kinh nghiệm của Quảng Ninh hoàn toàn có thể nhân rộng ra trong cả nước. Chính đối tác công - tư và đầu tư tư nhân sẽ phải là giải pháp quan trọng bậc nhất trong phát triển cơ sở hạ tầng của nền kinh tế".

Giờ đây, viễn cảnh sáng từ Hà Nội, đi làm ở Móng Cái, ăn tối ở Hạ Long và trở về Hà Nội trong ngày đã không còn xa. Từ cao tốc, "lối rẽ" tới các đô thị, khu công nghiệp, khu kinh tế (KKT ven biển Quảng Yên, KKT Vân Đồn, KKT cửa khẩu Móng Cái...) sẽ gia tăng sức thu hút các nhà đầu tư lớn tìm về. Nhiệm kỳ này, Quảng Ninh đã và đang đặt mục tiêu cho những dự án PPP tầm cỡ mới.