Di sản của Jack Ma ở Alibaba sẽ biến đổi mãi mãi dưới bàn tay người kế nhiệm Daniel Zhang

Một Alibaba khác

Trong suốt nhiều tháng, Daniel Zhang túm tụm cùng nhóm nhỏ trong một nhà xe ngầm ở Thượng Hải. CEO Alibaba đang làm việc với một kế hoạch bí mật mà nhiều cấp dưới của ông ở trụ sở cách đó 160 km có lẽ cũng phải thốt lên về sự "điên rồ". Zhang muốn phát triển một công ty khởi nghiệp bên trong gã khổng lồ thương mại điện tử, trong đó kết hợp cửa hàng tạp hóa, nhà hàng và ứng dụng giao hàng cùng với việc sử dụng robot và nhận dạng khuôn mặt để tăng tốc hậu cần và thanh toán.

Với tên gọi Freshippo, dự án này trở thành một phần chính trong kế hoạch chi tiết của Zhang trong việc tái định hình tương lai của Alibaba với 150 cửa hàng trên 17 thành phố của Trung Quốc. Trong một cửa hàng ở Hàng Châu, các thùng nhựa chứa hàng tự động di chuyển theo những đường ray nằm trên hành lang, thu thập hàng hóa từ khắp cửa hàng để đáp ứng các đơn hàng trực tuyến. Người vận chuyển sẵn sàng đưa hàng hóa tới bất cứ nơi nào trong bán kính 3,2 km trong vòng chưa đầy 30 phút.

Freshippo là một phần trong cái mà Alibaba gọi là chiến lược bán lẻ mới. Ý tưởng về các cửa hàng kết hợp trực tuyến và ngoại tuyến là của CEO Freshippo Hou Yi, người được Zhang truyền cảm hứng sau một cuộc gặp năm 2014. Ngồi trò chuyện ở quán café, Zhang đã thuyết phục Yi gia nhập Alibaba và cho anh ta 100 triệu USD để bắt đầu dự án khởi nghiệp mà không hề đặt áp lực lợi nhuận trong 2 năm đầu tiên.

"Sau đó tôi mới biết ông ấy quyết tâm đến mức nào. Nó như là quyết định khởi nghiệp thứ 2 của Zhang. Ông ấy nói rằng sau rất nhiều năm, ông ấy cuối cùng cũng có thể tìm được một dự án đủ khả năng vượt qua Tmall", Hou chia sẻ.

Freshippo còn cách thành công một quãng đường rất xa. Lợi nhuận mỏng trong ngành kinh doanh tạp hóa kết hợp với một số công ty khởi nghiệp kêu gọi được số tiền tài trợ khổng lồ đang cạnh tranh với Zhang. Một liên doanh giao hàng của Alibaba có tên Ele.me cũng đang đốt tiền trong cuộc đầu với Meituan.

Với Zhang, thị trường giao thực phẩm có ý nghĩa to lớn. Alibaba muốn chiếm ít nhất 50% thị trường này để có lợi thế cạnh tranh trong các hình thức kinh doanh liên quan, chẳng hạn như dịch vụ thanh toán kỹ thuật số.

Mở rộng ra nước ngoài có thể là thách thức lớn nhất với Alibaba của Zhang. Jack Ma từng cam kết một ngày nào đó, doanh thu từ nước ngoài sẽ chiếm một nửa doanh thu của Alibaba. Mục tiêu này cũng tiếp tục được Zhang theo đuổi sau khi nhà sáng lập về hưu. Tuy nhiên, đó là mục tiêu khá xa vời với Alibaba.

Gã khổng lồ thương mại điện tử Trung Quốc đã đầu tư 4 tỷ USD vào Lazada của Singapore trong nỗ lực mở rộng sang Đông Nam Á. Tuy nhiên, nó gặp khó khăn ở nhiều thị trường, trong đó có những thị trường then chốt như Indonesia. Hồi tháng 3, Lazada có CEO thứ 3 trong vòng 9 tháng.

Duy trì tốc độ tăng trưởng của Alibaba là một bài toán khó dù không ai phủ nhận những động lực hiện có. Trong khi đó, các sáng kiến mới cũng khiến Zhang gánh chịu thiệt hại. Ngay cả theo tiêu chuẩn khắc nghiệp của ngành công nghiệp công nghệ Trung Quốc, Zhang đang quá tải. 996, làm việc từ 9h sáng tới 9h tối trong 6 ngày mỗi tuần là tiêu chuẩn bình thường với một người làm công nghệ Trung Quốc. Tuy nhiên, với Zhang, ông thường không có ngày nghỉ.

Bên cạnh việc vượt qua các đối thủ, Zhang còn phải vượt qua cái bóng của Jack Ma. Người ta thường hoài cổ về nhà lãnh đạo cũ khi doanh nghiệp gặp khó khăn. "Nối gót nhà sáng lập luôn là điều rất khó. Nó còn khó hơn nhiều khi bạn phải theo ai đó với tầm vóc toàn cầu", Jeffrey Sonnenfeld của trường quản lý Đại học Yale nhận định.

Người kế nhiệm đối lập

Trước khi kế nhiệm Jack Ma, Daniel Zhang không phải người nổi tiếng. Vào ngày 10/9, người đàn ông 47 tuổi này chính thức trở thành Chủ tịch Alibana sau khi đảm nhận vai trò CEO từ năm 2015. Ông ấy sẽ là người đầu tiên sau nhà sáng lập Jack Ma đảm nhiệm cả 2 vị trí này cùng một lúc.

Jack Ma nổi tiếng khắp thế giới, nhất là sau bài phát biểu hùng hồn của ông trước các nguyên thủ thế giới tại Diễn đàn Kinh tế Thế giới. Zhang lại là người ăn nói nhỏ nhẹ, thường bị ngắt quãng trong các cuộc đối thoại sử dụng tiếng Anh với các nhà đầu tư. Ngay cả ở Trung Quốc, Zhang cũng không phải người nổi tiếng. Thậm chí, phụ huynh một nhân viên làm tại trụ sở chính của Alibaba còn nhầm ông với người bảo vệ.

Tuy nhiên, với những gì đang diễn ra, người ta có thể thấy Zhang đang trở nên khá cực đoan giống như người tiền nhiệm. Ông nói rằng Alibaba đang có vị thế độc đáo để kết nối thế giới trực tuyến với ngoại tuyến trong các cửa hàng tạp hóa và hơn thế nữa. Hàng chục sáng kiến mới của Zhang đã đưa Alibaba đi vào sâu hơn các lĩnh vực, từ tài chính tới chăm sóc sức khỏe, phim ảnh và âm nhạc.

Theo quan điểm của Zhang, những thay đổi là thực sự cần thiết. "Nếu chúng ta không giết chết doanh nghiệp hiện tại của mình, người khác sẽ làm việc đó. Vì vậy, tôi thà nhìn thấy các doanh nghiệp mới của mình giết chết những hình thức đã cũ hơn là để người khác làm việc ấy", Zhang nhấn mạnh.

Ở thời điểm hiện tại, Alibaba là công ty đại chúng lớn nhất Trung Quốc với thị giá khoảng 460 triệu USD. Tuy nhiên, nó đang phải gánh chịu những áp lực từ kinh tế vĩ mô khi tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc chậm lại, người tiêu dùng siết chặt chi tiêu và các nhãn hàng thì giảm kinh phí cho quảng cáo.

Giá cổ phiếu của công ty đang trượt dốc. Các cuộc biểu tình ở Hồng Kông khiến Alibaba phải hoãn kế hoạch chào bán cổ phiếu với kỳ vọng thu về 20 tỷ USD. "Ông ấy đã tìm thấy những hạt giống mới để tăng trưởng doanh thu. Ông ấy đang trồng rất nhiều hạt giống", Mitchell Green, đối tác quản lý của Alibaba tại Lead Edge Capital, nhận định.

Sinh ra và lớn lên ở Thượng Hải, Zhang theo học ngành kế toán tại Trường Đại học Tài chính và Kinh tế Thượng Hải. Thủa mới đi làm, Zhang làm cho nhiều tổ chức tài chính lớn nhưng đều lần lượt chứng kiến chúng sụp đổ. Những sóng gió cũng cho Zhang nhiều trải nghiệm và giúp ông thành đạt trong công việc của mình.

Zhang sau đó trở thành Giám đốc Tài chính của nhà phát triển game Shanda Interactive vào thời điểm nó được coi là công ty Internet lớn nhất Trung Quốc. Đó cũng là nơi mà Phó chủ tịch Alibaba Joseph Tsai, người sáng lập có ảnh hưởng lớn nhất chỉ sau Jack Ma, tìm thấy Zhang vào năm 2007.

Chính tại Alibaba, Zhang mới thực sự nổi bật. Khi gia nhập, trang web tốt nhất của công ty là Taobao với giao diện gần giống eBay đang ngập chìm trong thua lỗ và hàng hóa giả mạo. "Khi tôi nhìn vào báo cáo tài chính, ôi trời ơi, bạn có thể đoán doanh thu của nó là gì không? Là số 0 hay lỗ? Thật ra là lỗ rất lớn. Chuyển sang bản cân đối kế toán, mọi thứ còn tồi tệ hơn", Zhang kể lại.

Năm 2008, Zhang tiếp quản Tmall, một trang thương mại điện tử giống Amazon.com. Hiện tại, nó là hoạt động sinh lời lớn nhất của Alibaba. Ông cũng được coi là người khai sinh ra ngày độc thân 11/11 và đưa nó vượt cả Black Firday đình đám của phương Tây về doanh thu.