Điểm sáng trong công tác kiểm tra chuyên ngành hàng hóa xuất nhập khẩu

Cách đây hơn 6 năm, công cuộc cải cách kiểm tra chuyên ngành đối với hàng hóa xuất nhập khẩu (XNK) được Chính phủ quyết tâm thực hiện khi lần đầu tiên ban hành Nghị quyết 19/2014/NQ-CP, yêu cầu Bộ Tài chính phối hợp với các bộ, ngành rà soát, đánh giá lại quy trình, hồ sơ và thủ tục XNK, giảm thời gian XNK cho doanh nghiệp. Năm 2015, Bộ Tài chính (Tổng cục Hải quan) đã "định hình" được bức tranh toàn diện những hạn chế, bất cập của công tác kiểm tra chuyên ngành, kiến nghị Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định 2026/QĐ-TTg ngày 17/11/2015 phê duyệt Đề án giải pháp nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động kiểm tra chuyên ngành đối với hàng hóa XNK, giao các bộ, ngành thực hiện các giải pháp được nêu trong Đề án.

Từ đó đến nay, trong vai trò đầu mối, Bộ Tài chính (Tổng cục Hải quan) đã phối hợp với các bộ tích cực triển khai các giải pháp cải cách toàn diện hoạt động kiểm tra chuyên ngành đối với hàng hóa XNK theo đúng mục tiêu cắt giảm thủ tục kiểm tra chuyên ngành đã được Chính phủ chỉ đạo.

Tổng cục Hải quan đã tích cực chủ động, phối hợp với các Bộ, ngành rà soát các quy định pháp luật về quản lý và kiểm tra chuyên ngành để kịp thời phát hiện những bất cập, vướng mắc, kiến nghị sửa đổi, bổ sung hoặc có ý kiến để kịp thời hướng dẫn các Cục Hải quan và doanh nghiệp thực hiện thống nhất. Nhiều văn bản quy phạm pháp luật đã được sửa đổi, bổ sung theo hướng: Áp dụng nguyên tắc quản lý rủi ro trong kiểm tra, ban hành Danh mục hàng hóa phải kiểm tra kèm mã số HS; chuyển nhiều hàng hóa có nguy cơ rủi ro thấp sang kiểm tra sau thông quan; cắt giảm Danh mục hàng hóa thuộc diện phải kiểm tra; đơn giản hóa quy trình, thủ tục kiểm tra; tăng đối tượng được miễn kiểm tra; đơn giản trình tự, thủ tục kiểm tra; bãi bỏ những quy định không cần thiết…

Tính đến tháng 11/2020, các Bộ, ngành đã sửa đổi, bổ sung được 27/38 văn bản (chiếm 71,05%), ban hành 49/60 danh mục hàng hóa kèm mã số HS và ban hành quy chuẩn, tiêu chuẩn cho 18/22 nhóm hàng theo yêu cầu tại Quyết định số 1254/QĐ-TTg và Quyết định số 1258/QĐ-TTg.

Tổng cục Hải quan hướng dẫn Cục Hải quan các tỉnh, thành phố thực hiện thống nhất; tập huấn, giới thiệu nội dung Nghị định số 85/2019/NĐ-CP ngày 14/11/2019 quy định về thực hiện các thủ tục hành chính theo Cơ chế một cửa quốc gia, Cơ chế một cửa ASEAN và kiểm tra chuyên ngành đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu; trình Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 1258/QĐ-TTg ngày 17/8/2020 sửa đổi, bổ sung một số nội dung của Quyết định 1254/QĐ-TTg ngày 26/9/2018 phê duyệt Kế hoạch hành động thúc đẩy Cơ chế một cửa quốc gia, Cơ chế một cửa ASEAN, cải cách công tác KTCN đối với hàng hóa XNK và tạo thuận lợi thương mại giai đoạn 2018 – 2020;

Tính đến 15/12/2020, có 13 Bộ, ngành tham gia kết nối, 207 thủ tục hành chính được đưa lên Cơ chế một cửa quốc gia với tổng số hồ sơ hành chính đã được xử lý trên 3,5 triệu bộ hồ sơ và trên 43,46 nghìn doanh nghiệp tham gia.

Việt Nam đã kết nối chính thức Cơ chế một cửa ASEAN để trao đổi thông tin chứng nhận xuất xứ mẫu D điện tử với 9 nước ASEAN, số C/O Việt Nam nhận từ các nước ASEAN là 247.858 C/O, số C/O Việt Nam gửi sang các nước là 313.859 C/O. Hiện nay, công tác chuẩn bị điều kiện kỹ thuật để sẵn sàng trao đổi thông tin tờ khai hải quan ASEAN và chứng nhận kiểm dịch thực vật đang được khẩn trương triển khai…

Tổng cục Hải quan cũng đề xuất bãi bỏ thủ tục xác nhận tờ khai nguồn gốc đối với ô tô, xe máy và các phương tiện vận tải nhập khẩu. Theo tính toán sơ bộ dựa trên kết quả khảo sát từ các doanh nghiệp và báo cáo của Cục Hải quan tỉnh, thành phố, nếu bãi bỏ thủ tục xác nhận tờ khai nguồn gốc, phía cơ quan hải quan sẽ tiết kiệm được hàng trăm ngàn giờ công mỗi năm; các doanh nghiệp nhập khẩu cũng tiết kiệm được hàng chục tỷ đồng.

Bên cạnh những kết quả đạt được, công tác kiểm tra chuyên ngành hiện vẫn còn nhiều bất cập, gây khó khăn cho doanh nghiệp như phạm vi quản lý và kiểm tra rộng, nhiều mặt hàng chưa có mã số HS, chưa có đầy đủ tiêu chuẩn, quy chuẩn để thực hiện việc kiểm tra; còn quy định chồng chéo một hàng hóa phải thực hiện cùng lúc nhiều thủ tục, chịu nhiều hình thức quản lý, kiểm tra chuyên ngành do cùng một Bộ hoặc nhiều Bộ quy định; thực hiện không thống nhất giữa các Bộ, ngành hoặc giữa văn bản hướng dẫn và văn bản có pháp lý cao hơn; quy định kiểm tra quá mức cần thiết...

Với những tồn tại, bất cập hiện nay, thủ tục kiểm tra chuyên ngành vẫn là gánh nặng cho doanh nghiệp, là một trong yếu tố chiếm tỷ trọng khá lớn cấu thành thời gian thông quan hàng hóa mà hiện vẫn chưa được cải thiện đáng kể theo đánh giá của Ngân hàng thế giới (WB), từ đó dẫn đến giảm năng lực cạnh tranh của Việt Nam trong trao đổi thương mại qua biên giới.

Trong thời gian tới, Tổng cục Hải quan sẽ tiếp tục phối hợp với các Bộ, ngành thực hiện các nhiệm vụ cải cách công tác quản lý và kiểm tra chuyên ngành đối với hàng hóa XNK; đặc biệt là triển khai Đề án "Cải cách mô hình kiểm tra chất lượng, kiểm tra an toàn thực phẩm đối với hàng hóa nhập khẩu" ngay sau khi Đề án được phê duyệt.

Tại Đề án đề xuất mô hình mới về kiểm tra chất lượng, kiểm tra an toàn thực phẩm đối với hàng hóa nhập khẩu theo hướng cơ quan hải quan là đầu mối thực hiện kiểm tra. Mục tiêu của Đề án là cải cách căn bản, toàn diện công tác kiểm tra chuyên ngành đối với hàng hóa nhập khẩu theo chủ trương, chỉ đạo của Chính phủ tại các nghị quyết 19/NQ-CP, 01/NQ-CP, 99/NQ-CP, số 02/NQ-CP nhằm giải quyết triệt để những tồn tại, bất cập hiện nay; cắt giảm thủ tục hành chính, cắt giảm nguồn lực, giảm chi phí, giảm thời gian thông quan hàng hóa; giúp nâng cao ý thức trách nhiệm của doanh nghiệp trong việc tuân thủ pháp luật về chất lượng, về an toàn thực phẩm của hàng hóa, bảo vệ an toàn cho cộng đồng, người tiêu dùng.

Theo kết quả đánh giá tác động độc lập của Dự án Tạo thuận lợi Thương mại do USAID tài trợ, nếu triển khai Đề án sẽ có nhiều tác động tích cực cho doanh nghiệp và nền kinh tế, cụ thể số liệu đạt được 01 năm thực hiện như sau: Cắt giảm được 86.166 tờ khai (khoảng 54,4%) phải kiểm tra (so với số liệu năm 2019); tiết kiệm được 2.484.038 ngày công; tiết kiệm được hơn 881 tỷ đồng (xấp xỉ 37,8 triệu đô-la Mỹ); tiết kiệm cho nền kinh tế đến 9.285 tỷ đồng (xấp xỉ 399 triệu đô la Mỹ). Dự thảo Đề án đang trình Thủ tướng Chính phủ xem xét.