Không phải Trung Quốc "chạm đâu cũng hóa thành vàng": Giấc mơ xe điện của hàng xóm Việt Nam phải tạm biệt?

"Kho báu" làm nên giấc mơ xe điện

Quận Karawang, cách Jakarta khoảng 90 phút đi đường, đã là một trung tâm ô tô lớn ở Indonesia trong nhiều thập kỷ, nơi đặt nhà máy của các công ty như Yamaha và Toyota. Tháng 7 năm ngoái, khu công nghiệp có thêm một thành tựu nữa khi nhà máy sản xuất pin xe điện đầu tiên của Đông Nam Á khánh thành tại đây.

Được thành lập như một liên doanh giữa Hyundai Motor, LG Energy và Tổng công ty Pin Indonesia (Indonesia Battery Corporation) thuộc sở hữu nhà nước, công suất hàng năm của nhà máy có thể sản xuất đủ pin, cung cấp năng lượng cho 150.000 xe điện .

Nhà máy đánh dấu một bước tiến quan trọng trong tham vọng của Indonesia trở thành trung tâm sản xuất xe điện khu vực và là một trong những quốc gia dẫn đầu thế giới về sản xuất pin xe điện vào năm 2027.

Indonesia cũng là nơi sản xuất gần một nửa sản lượng niken của thế giới, loại khoáng sản quan trọng trong ngành sản xuất pin. Năm 2020, Indonesia đã cấm xuất khẩu quặng niken để kích thích sản xuất pin trong nước và thu hút các nhà đầu tư toàn cầu đến thành lập hoạt động.

Tuy nhiên, tham vọng này vẫn chỉ là mơ ước viển vông khi các nhà đầu tư vẫn còn hoài nghi do những thách thức liên quan đến tiêu chuẩn môi trường, quyền lao động, sự tham gia của các công ty Trung Quốc, nhu cầu xe điện trong nước thấp và sự chuyển dịch công nghệ toàn cầu sang loại pin không cần niken, theo Rest of World.

Năm 2024, công ty hóa chất Đức BASF đã hủy bỏ kế hoạch xây dựng cơ sở tinh chế niken tại Indonesia do lo ngại về tác động của dự án đối với một trong những bộ tộc thổ dân cuối cùng trên thế giới đang sống trong sự cô lập tự nguyện. Cùng năm đó, Elon Musk từ chối đề xuất của Indonesia về việc thành lập một nhà máy sản xuất pin tại quốc gia này do những thách thức về mặt hậu cần.

"Chính phủ Indonesia đã và đang mời gọi nhiều quốc gia khác nhau, nhưng các khu vực như Mỹ và Châu Âu thường có các yêu cầu ESG [môi trường, xã hội và quản trị] nghiêm ngặt hơn, khiến việc đầu tư trở nên khá khó khăn", Tenny Kristiana, nhà nghiên cứu tại International Council on Clean Transportation, chia sẻ.

Trong thập kỷ qua, Trung Quốc được cho là đã đổ hơn 65 tỷ USD vào ngành công nghiệp niken của Indonesia. Các nhà đầu tư và công ty Trung Quốc kiểm soát khoảng 90% các mỏ niken và nhà máy chế biến của Indonesia.

Tuy nhiên, sự tham gia của các công ty Trung Quốc lại khiến Indonesia không đủ điều kiện hưởng các ưu đãi của chính phủ Mỹ - chẳng hạn như Đạo luật Giảm lạm phát hiện đã bị dừng lại - vốn sẽ cho phép nước này bán sản phẩm với mức giá cạnh tranh tại Mỹ.

Đạo luật này đưa ra các ưu đãi bao gồm trợ cấp, cho vay và cắt giảm thuế để đẩy nhanh việc áp dụng các loại xe sạch, nhưng những lợi ích này không được mở rộng cho các loại xe sử dụng pin từ Trung Quốc, Nga, Triều Tiên và Iran.

"Mỹ là thị trường tăng trưởng lớn nhất đối với xe điện , việc đạo luật dừng lại hiển nhiên khiến nhiều nhà sản xuất lo lắng", Putra Adhiguna, giám đốc điều hành tại Viện Energy Shift, một nhóm nghiên cứu tập trung vào tài chính năng lượng, nói với Rest of World.

Người Trung Quốc không từ bỏ

Trong khi đó, sự phụ thuộc của Indonesia vào pin do Trung Quốc sản xuất dường như ngày càng tăng. Có thông tin rằng các công ty Trung Quốc đang giảm cổ phần tại các nhà máy luyện niken của Indonesia để các sản phẩm đủ điều kiện được hưởng tín dụng thuế của Mỹ, nhưng các chuyên gia vẫn hoài nghi về xu hướng này.

"Các công ty Trung Quốc sẽ không từ bỏ 76% khoản đầu tư của họ vào các dự án. Điều đó hoàn toàn trái ngược với những gì người Trung Quốc muốn và cách họ hoạt động", Kevin O'Rourke, nhà phân tích tại công ty tư vấn Reformasi Information Services, nhận định.

Tại Indonesia, quá trình phổ biến xe điện (EV) vẫn ở mức thấp, khiến đây trở thành thị trường không hấp dẫn đối với các nhà sản xuất ô tô khi thành lập nhà máy. Vào năm 2024, EV chỉ chiếm chưa đến 5% tổng doanh số bán ô tô tại quốc gia này.

"Thị trường Indonesia quá nhỏ… nên không hợp lý khi biện minh cho chi phí của các cơ sở sản xuất", chuyên gia O'Rourke cho biết. "Nếu để xuất khẩu, việc thực hiện từ Trung Quốc sẽ hiệu quả hơn nhiều. Lực lượng lao động của họ có kỹ năng tốt hơn, đặc biệt là về toán học và kỹ thuật, và có một hệ sinh thái hỗ trợ vì sở hữu một nền kinh tế khổng lồ".

Trên toàn cầu, công nghệ pin đã bắt đầu chuyển dịch dần sang pin không chứa niken, điều này có thể đe dọa Indonesia.

Trong năm năm qua, pin lithium sắt phosphate — không sử dụng bất kỳ niken nào — đã "đi từ thị phần nhỏ thành ngôi sao đang lên của ngành công nghiệp pin, cung cấp hơn 40% nhu cầu EV trên toàn cầu theo công suất vào năm 2023, gấp đôi thị phần được ghi nhận vào năm 2020", theo báo cáo của Cơ quan Năng lượng Quốc tế.

Pin lithium sắt phosphate mang lại sự an toàn cao hơn và có vòng đời dài hơn cũng như mức giá rẻ hơn. Các nhà sản xuất EV của Trung Quốc là Wuling Motors và BYD sử dụng pin này trong một số mẫu xe.

Năm 2023, giá niken giảm mạnh 45% do nguồn cung quá mức, một phần là do pin lithium sắt phosphate ngày càng được ưa chuộng.

Để thúc đẩy giá niken, Indonesia đang cân nhắc cắt giảm sâu các hoạt động khai thác. Động thái này có thể gây bất ổn cho ngành khai thác và chế biến trong nước vì "có thể dẫn đến tình trạng sa thải", Djoko Widajatno Soewanto, thành viên ban cố vấn khai khoáng tại Hiệp hội khai thác niken Indonesia cho biết.

"Chúng tôi cũng có thể mất thị trường quốc tế, vì các quốc gia khác sẽ tiếp quản thị trường của chúng tôi".

Các công ty Trung Quốc và chính phủ Indonesia được cho là đang nỗ lực cải thiện việc tuân thủ ESG, nhưng điều đó dường như không mang lại đủ khoản đầu tư cho quốc gia này để tạo ra một hệ sinh thái EV toàn diện, O'Rourke đánh giá.

"Có quá nhiều loại khoáng chất và nguyên tố tham gia vào quá trình sản xuất pin. Đó là công nghệ có giá trị gia tăng cao và mang tính sở hữu trí tuệ. Đây là điều khó có thể làm được ở Indonesia", ông nói.