Loại Nhật Bản, chốt Trung Quốc xây dự án đường sắt cao tốc 20 tỷ USD: Công ty vận hành lỗ gần 400 triệu USD, nền kinh tế lớn nhất Đông Nam Á ‘như ngồi trên đống lửa’ vì lo nợ

Dưới cái nắng chói chang của đảo Bali, thiên đường du lịch nổi tiếng của Indonesia, huấn luyện viên lướt sóng Amri Anjulius ngày ngày vật lộn với tình trạng tắc nghẽn giao thông. Những con đường 2 làn xe chật chội, chen chúc ô tô và xe máy, đã trở thành điều quá quen thuộc sau 16 năm anh sống và làm việc tại đây.

Với hy vọng sẽ có tuyến tàu điện ngầm dài 60km giảm bớt áp lực giao thông, Anjulius tin tưởng rằng Trung Quốc sẽ là bên dẫn dắt các dự án mở rộng hạ tầng giao thông trên khắp đất nước vạn đảo, nơi có tới 6.000 hòn đảo có người sinh sống và dân số lên tới 285 triệu người.

Trung Quốc chính là quốc gia đã giúp Indonesia xây dựng tuyến đường sắt cao tốc đầu tiên ở Đông Nam Á - tuyến Jakarta - Bandung, thường được gọi bằng cái tên Whoosh. Theo Anjulius, “Bạn hỏi chính phủ, nếu họ nói đó là Trung Quốc thì đúng là Trung Quốc rồi. Những dự án lớn thế này tôi nghĩ đều dành cho Trung Quốc cả”.

Tập đoàn xây dựng đường sắt Trung Quốc (China Railway Construction Corporation - CRCC) hiện đang hợp tác với các công ty bản địa để triển khai dự án tàu điện ngầm Bali trị giá 20 triệu USD. Tuyến đầu tiên dự kiến sẽ khai trương vào năm 2031. Đây là dự án tiếp nối thành công của tuyến đường sắt cao tốc Whoosh trị giá 7,27 tỷ USD, công trình hạ tầng được Bắc Kinh coi là biểu tượng tiêu biểu cho sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI).

Được đưa vào vận hành từ năm 2023, Whoosh đã thay đổi hoàn toàn thói quen di chuyển giữa Jakarta và Bandung, rút ngắn thời gian hành trình từ 3 tiếng đường bộ xuống chỉ còn 40 phút. Các chuyến tàu đỏ-trắng chạy với tốc độ lên tới 350km/h, nội thất sang trọng với ghế bọc nệm và ốp gỗ, thậm chí còn truyền cảm hứng để tạo ra các sản phẩm lưu niệm mang thương hiệu Whoosh tại Jakarta.

Giáo sư Roseno Aji Affandi từ Đại học Bina Nusantara, một hành khách thường xuyên của tuyến đường này, nhận xét rằng “về hiệu quả thời gian, phương tiện này đang hoạt động rất tốt”.

Dựa trên thành công bước đầu, chính phủ Indonesia sẽ bắt đầu đàm phán với đối tác Trung Quốc trong tháng 10 nhằm mở rộng tuyến đường sắt cao tốc về phía Đông đảo Java, nối đến thành phố lớn thứ hai Surabaya.

Sự hiện diện ngày càng rõ nét của Trung Quốc trong các dự án hạ tầng giao thông được người dân Indonesia đón nhận khá tích cực. Muh Rafi Al’Ayyuh, sinh viên ngành kỹ thuật điện tại Đại học Balikpapan ở đảo Borneo, cho biết anh đánh giá cao công nghệ và chất lượng xây dựng của Trung Quốc, và tin rằng rủi ro là “không đáng kể”.

Còn ở thành phố Balikpapan, nơi phương tiện công cộng chủ yếu là xe buýt và dịch vụ gọi xe công nghệ, chàng trai 28 tuổi Pras Atmaja lại mong muốn có thêm tuyến đường sắt đô thị.

Tuy nhiên, không phải ai cũng hoàn toàn lạc quan. Atmaja cho rằng những lo ngại về nợ nần có thể ảnh hưởng đến niềm tin của công chúng đối với các dự án do Trung Quốc tài trợ. Điều này không chỉ đúng với Whoosh, mà còn với nhiều công trình khác đang được triển khai.

Trên thực tế, Whoosh đã phát sinh khoản nợ lên tới hàng tỷ USD do đội vốn, chậm tiến độ và sự cạnh tranh của tuyến tàu Argo Parahyangan giá rẻ hơn, dù thời gian di chuyển lâu hơn.

Theo một nghiên cứu công bố ngày 26/9 được thực hiện bởi Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế và Luật Indonesia (CELIOS), liên doanh vận hành Whoosh, KCIC, đã lỗ khoảng 280 triệu USD trong năm 2024 và tiếp tục lỗ thêm 107 triệu USD trong nửa đầu năm 2025.

75% kinh phí xây dựng tuyến đường sắt này được tài trợ bằng các khoản vay từ Ngân hàng Phát triển Trung Quốc (CDB), với lãi suất 2% cho vốn gốc và 3,4% cho phần đội vốn. Mức lãi này được cho là “cạnh tranh” nhưng vẫn là gánh nặng với một quốc gia đang phát triển như Indonesia.

Giá vé Whoosh hiện dao động từ 150.000 đến 600.000 rupiah (khoảng 9 đến 36 USD), cao hơn nhiều so với các tuyến tàu truyền thống vốn chỉ dưới 100.000 rupiah. Theo chuyên gia kinh tế Song Seng Wun tại công ty tài chính CGS, để bù đắp chi phí, Indonesia cần tăng số lượng hành khách đi tàu, nhưng điều đó lại phụ thuộc vào khả năng chi trả của người dân, điều mà ông cho rằng vẫn chưa rõ ràng với người lao động có thu nhập trung bình.

Trong bối cảnh đó, Quỹ đầu tư quốc gia Nusantara Capital Investment Management Agency đang xây dựng kế hoạch tái cơ cấu khoản nợ cho Whoosh. Tuy nhiên, việc giảm nợ thành công hay không lại phụ thuộc vào khả năng duy trì mức giá vé hợp lý.

Điều đáng chú ý là trước khi chọn Trung Quốc làm đối tác chính cho dự án đường sắt cao tốc, Indonesia từng hợp tác chặt chẽ với Nhật Bản. Vào năm 2012, JICA, cơ quan hợp tác quốc tế Nhật, đã thực hiện nghiên cứu khả thi cho tuyến Jakarta-Bandung.

Nhật Bản đề xuất sử dụng công nghệ tàu cao tốc Shinkansen với độ an toàn cao nhưng kèm theo điều kiện chính phủ Indonesia phải bảo lãnh khoản vay. Chính điều này đã khiến Jakarta đắn đo. Trong khi đó, Trung Quốc đưa ra đề nghị hấp dẫn hơn đó là không yêu cầu bảo lãnh, vốn đầu tư thấp hơn và cam kết tiến độ nhanh hơn. Cuối cùng, Jakarta chọn Bắc Kinh.

Tham khảo SCMP