'Mất bò mới lo làm chuồng', châu Âu chi trăm tỷ USD cuống cuồng giải cứu thị trường năng lượng sau cuộc khủng hoảng chưa từng có trong lịch sử

3 thập kỷ trước, châu Âu quyết định mở cửa thị trường năng lượng để thúc đẩy cạnh tranh - động thái nhằm mang lại mức giá năng lượng thấp hơn cho người tiêu dùng.

Tuy nhiên đến năm 2022, các hóa đơn năng lượng đã tăng vọt - cũng bởi thị trường được thả nổi. Do đó, các chính phủ nhận ra họ không thể thả nổi an ninh năng lượng. Berlin đang đàm phán để bảo lãnh Uniper SE; Pháp xem xét quốc hữu hóa Electricite de France SA trong khi Anh đưa nhà cung cấp khí đốt và điện Bulb Energy vào tầm kiểm soát.

"Đây chỉ là bước khởi đầu cho sự can thiệp ngày càng tăng của các chính phủ vào thị trường năng lượng", Leslie Palti-Guzman - Chủ tịch công ty tư vấn Gas Vista LLC cho biết.

Nguyên nhân cơ bản của mỗi cuộc "giải cứu" là khác nhau nhưng đều bắt nguồn từ một thực tế đơn giản: họ không có đủ năng lượng để sử dụng. Nga đang hạn chế nguồn cung cấp cho châu Âu còn Tổng thống Pháp Emmanuel Macon đang vật lộn với các lò phản ứng hạt nhân già cỗi; việc thiếu giám sát quản lý khiến các nhà cung cấp năng lượng và khí đốt của Anh ngày càng tệ đi. 

Các kho dự trữ LNG tại Hà Lan.

Mọi thứ đang ngày càng trở nên tồi tệ hơn. Trong những năm qua, châu Âu ngày càng phụ thuộc vào khí đốt của Nga và nước này đang dùng khí đốt như một "vũ khí" để đáp trả các lệnh trừng phạt của châu Âu nhắm vào họ. Gazprom PJSC đang hạn chế xuất khẩu thông qua tất cả các đường ống chính sang châu Âu, làm phức tạp thêm nỗ lực của châu lục này trong việc trích trữ đủ khí đốt trước mùa đông.

Giá khí đốt tại Hà Lan - tiêu chuẩn của châu Âu, đã cao hơn 8 lần so với bình thường. Giá điện dự kiến cho năm 2023 cũng ở mức cao hơn 6 lần so với mức trung bình trong 5 năm ở Đức - thị trường lớn nhất châu Âu.

Điều này sẽ làm tăng chi phí không chỉ với người tiêu dùng mà đối với các ngành công nghiệp sử dụng nhiều năng lượng,từ luyện thép, luyện kim loại đến xi măng, hóa chất. Gergely Molnar - nhà phân tích năng lượng tại Cơ quan Năng lượng Quốc tế cho biết: "Thị trường sẽ không thể tự cân bằng cho đến năm 2024. Cho đến lúc đó, sự căng thẳng sẽ luôn hiện diện".

Các nút thắt cổ chai và giá cả tăng cao đang khiến các chính phủ phải vào cuộc. Châu Âu đã yêu cầu các quốc gia thành viên bổ sung địa điểm lưu trữ. Các quốc gia như Áo, Đức đang phải trả rất nhiều tiền để tích trữ khí đốt .

Chính phủ Đức thậm chí đã thực hiện thanh toán một lần cho các hộ gia đình trong tháng này để giảm bớt áp lực tài chính từ hóa đơn năng lượng mà Bộ trưởng Kinh tế Robert Habeck gọi là "tin cay đắng" với người tiêu dùng. Pháp có kế hoạch giảm gấp đôi chi tiêu 25 tỷ euro và cắt giảm thuế để bảo vệ người tiêu dùng và doanh nghiệp khỏi chi phí năng lượng tăng cao.

Giá cổ phiếu của Uniper (Đức) và Fortum (Phần Lan) giảm mạnh kể từ đầu năm.

Ý dự kiến chi gần 40 tỷ USD trợ cấp hóa đơn năng lượng cho người tiêu dùng, trong khi Anh giảm khoảng 37 tỷ bảng (44,7 tỷ USD) để giảm bớt tác động đến người tiêu dùng. Chỉ riêng việc quốc hữu hóa Bulb sẽ tiêu tốn của người dùng khoảng 2,2 tỷ bảng.

Tại Cộng hòa Séc, công ty CEZ do Nhà nước kiểm soát đang đàm phán với chính phủ về các biện pháp bảo vệ tính thanh khoản trong các trường hợp khắc nghiệt, chẳng hạn như việc ngừng cung cấp khí đốt tự nhiên từ Nga. 

Các nhà phân tích ước tính, các gói hỗ trợ trên phạm vi rộng dành cho người dùng châu Âu có thể lên đến 100 tỷ USD.

Kathryn Porter, nhà tư vấn từng làm việc cho Centrica Plc và EDF Trading cho biết: "Việc các chính phủ phải ra tay cứu trợ các công ty năng lượng cho thấy sự thất bại trong việc dự báo tình hình. Điều này sẽ chỉ làm tăng chi phí mà người tiêu dùng phải đối mặt".

Ngoài hỗ trợ tài chính trực tiếp, Đức cũng tăng cường sức mạnh để ổn định thị trường năng lượng. Một đạo luật được thông qua vào tháng 5 cho phép chính phủ thu giữ cơ sở hạ tầng năng lượng trong trường hợp khẩn cấp. Trước đó, họ cũng đã ban hành các gói cứu trợ điện nước, giới hạn giá khí đốt và khí tự nhiên hóa lỏng cũng như trợ cấp để bảo vệ sức mua của người dân.

Những năm qua, Đức ngày càng phụ thuộc vào khí đốt của Nga, thậm chí ra quyết định đóng cửa tất cả nhà máy điện hạt nhân của nước này. Anh lại cực kỳ "dễ dãi" trong việc cấp phép thành lập các nhà cung cấp năng lượng - dẫn đến thị trường hỗn loạn khiến 20 công ty sụp đổ chỉ trong năm qua. Ở Tây Âu, ngày càng nhiều quốc gia phụ thuộc vào dầu và khí đốt của Nga.

Giờ đây, châu Âu đang phải trả một cái giá rất đắt cho sai lầm về an ninh năng lượng của mình, khiến họ phụ thuộc vào khí đốt của Nga cũng như các dự án năng lượng tái tạo - vốn chưa hề ổn định. 

Giá điện dự kiến tiếp tục tăng mạnh.

Đức đã buộc phải thu giữ và giải cứu một công ty con của Gazprom vì nó sở hữu 20% lượng lưu trữ khí đốt cả nước và một nhà cung cấp chính cho các doanh nghiệp là Wingas GmbH. Trong khi đó, ông lớn năng lượng nước này là Uniper chỉ nhận được khoảng 40% đơn đặt hang khí đốt của Nga.

Các quốc gia khác cũng sẽ sớm thấy mình ở tình cảnh tương tự. Chẳng hạn, nhiều nhà kinh doanh năng lượng đang bị buộc phải thay thế các hợp đồng với Nga - thường là đơn phương hủy bỏ các hợp đồng hiện có.

"Có thể các công ty năng lượng lớn ở châu Âu sẽ không hoàn toàn được quốc hữu hóa nhưng không loại trừ khả năng các chính phủ sẽ nắm một lượng cổ phần lớn tại các công ty, đặc biệt là nếu mức giá năng lượng hiện tại tiếp tục được duy trì trong 1-2 năm nữa", Jonathan Stern - nhà nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Năng lượng Oxford cho biết.