Nghịch lý tiêu chuẩn kép nông sản Việt - kỳ 1: Lo chuẩn ngoại, quên chuẩn nội?

Hàng xuất khẩu trả về vẫn được tiêu thụ trong nước

Câu chuyện điển hình nhất là mặt hàng sầu riêng khi thời gian qua Trung Quốc liên tục phát hiện hàng loạt lô hàng chứa dư lượng Cadimi vượt ngưỡng cho phép. Theo quy định của Trung Quốc, châu Âu (EU), Hàn Quốc, Đài Loan (Trung Quốc)… tồn dư Cadimi chỉ được phép ở mức 0,02 - 0,05 mg/kg tùy loại quả. Trong khi đó, Việt Nam mới chỉ quy định dư lượng Cadimi trong rau ở mức 0,02 - 0,2 mg/kg, còn với trái cây tươi gần như… chưa có.

Khi nhiều lô sầu riêng bị trả về, không ít doanh nghiệp đã đưa thẳng về chợ đầu mối tiêu thụ nội địa mà không bị kiểm tra và yêu cầu xử lý. Người tiêu dùng hoàn toàn không biết mình đang ăn loại quả từng bị nước khác từ chối nhập khẩu vì có chứa kim loại nặng tiềm ẩn nguy cơ gây hại tới sức khỏe.

Ghi nhận của PV Tiền Phong cho thấy, tại đường Nguyễn Xiển (TP. Hà Nội) nhiều lô sầu riêng đang được bày bán với giá 35.000 đồng/kg chủ yếu là những quả nhỏ chỉ tầm 800 gram đến 1kg, không rõ giống. Trong khi đó, các loại có nhãn Ri6, Thái lép… vẫn có giá 45.000 - 60.000 đồng/kg. Trên mạng xã hội cũng xuất hiện hàng loạt bài đăng, rao bán sầu riêng với giá chỉ 25.000 - 30.000 đồng/kg, kèm theo quảng cáo “chín cây, không sượng”.

Một đầu mối buôn sầu riêng tiết lộ, sở dĩ giá sầu riêng bán lẻ hiện chỉ bằng 1/3 so với lúc cao điểm năm 2024, chủ yếu là loại sầu riêng không đạt tiêu chuẩn, thường bị sượng, quả non hoặc không đủ chất lượng để xuất khẩu.

“Hiện nay, giá thu mua sầu riêng đạt chuẩn tại vựa vẫn ở mức 75.000 - 76.000 đồng/kg. Còn loại sầu riêng được rao 30.000 - 35.000 đồng/kg hoặc rẻ hơn chủ yếu để phục vụ phân khúc thấp hoặc người mua để làm kem, chế biến lại”, người bán sầu riêng nói.

Không chỉ sầu riêng, ngay cả như trái thanh long , loại sản phẩm tỷ USD xuất khẩu của Việt Nam hiện đã chinh phục nhiều thị trường với quy định tiêu chuẩn khắt khe. Thế nhưng đến nay, ngoài tiêu chuẩn quốc gia về thanh long tươi đã được ban hành cách đây chục năm (chủ yếu đề cập hình thức và mẫu mã bên ngoài), tiêu chuẩn về chất lượng vẫn chưa được quy định rõ.

Đầu năm nay, thị trường châu Âu (EU) cảnh báo và yêu cầu tiêu hủy 3 lô hàng thanh long của Việt Nam do phát hiện dư lượng thuốc trừ sâu vượt ngưỡng, tồn dư các chất như Pyraclostrobin, Forchlorfenuron, Propiconazole, Thiamethoxam, Dithiocarbamates. Trong khi đối chiếu với danh mục giới hạn tối đa dư lượng thuốc bảo vệ thực vật trong thực phẩm mà Bộ Y tế quy định tại Thông tư 50/2016, các chất này hầu như vắng bóng. Điều đó có nghĩa là nếu thanh long được bán tại thị trường nội địa vượt dư lượng các chất trên vẫn hoàn toàn có thể tiêu thụ bình thường.

Hay mới đây nhất, một lô xoài xuất khẩu từ Việt Nam bị cơ quan an toàn thực phẩm Hàn Quốc (MFDS) yêu cầu thu hồi do tồn dư chất Permethrin - loại thuốc trừ sâu phổ biến. Dù MFDS đề nghị người tiêu dùng trả lại sản phẩm, nhưng tại Việt Nam, chất này chưa có quy định về dư lượng tối đa thuốc bảo vệ thực vật (BVTV). Tình trạng này cũng diễn ra tương tự với một số loại quả được tiêu thụ rộng rãi trong nước như nhãn, vải, mít,...

Nhiều loại rau quả nội địa thiếu tiêu chuẩn chất lượng

Thực tế cho thấy, hàng xuất khẩu của Việt Nam sang các thị trường hiện nay đều phải trải qua quy trình kiểm định dư lượng nghiêm ngặt, có hợp đồng trách nhiệm, có mã vùng trồng, cơ sở đóng gói đạt chuẩn. Thậm chí, doanh nghiệp xuất khẩu còn phải đảm bảo vấn đề an sinh xã hội, môi trường làm việc an toàn cho cán bộ công nhân viên... Trong khi đó, với hàng nội địa, không có cơ chế tương tự.

Thước đo cao nhất để đánh giá chất lượng sản phẩm trong nước hiện nay là tiêu chuẩn chuẩn VietGap, Global Gap (thực hành sản xuất nông nghiệp tốt). Tuy nhiên, so với quy mô trồng trọt cả nước, diện tích cây trồng đạt tiêu chuẩn VietGap hiện còn khá ít nên các sản phẩm "vàng thau lẫn lộn".

Trao đổi với PV Tiền Phong , ông Nguyễn Văn Mười - Phó Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam - cho rằng, đang tồn tại tiêu chuẩn kép đối với chất lượng nông sản , thực phẩm tại Việt Nam.

Theo ông Mười, nếu như tại các thị trường như Mỹ, EU hay Nhật Bản… tiêu chuẩn dư lượng không chỉ được quy định cụ thể theo từng loại cây trồng, mà còn được kiểm soát chặt từ sản xuất đến sơ chế, đóng gói, tiêu thụ, xuất khẩu. Sản phẩm bán trên thị trường nội địa hay xuất khẩu đều phải qua cùng hệ thống kiểm soát, giúp đảm bảo công bằng và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng nội địa.

Ngay cả như sầu riêng Thái Lan, trước khi thu hoạch để xuất khẩu hay đưa ra thị trường tiêu thụ ở trong nước, họ đều bắt buộc mang mẫu đi kiểm tra các tiêu chuẩn về an toàn thực phẩm. Nếu đáp ứng được được cấp chứng nhận và cho thu hoạch; tức là quản lý an toàn thực phẩm ngay từ gốc.

“Ở Việt Nam không ai thấy người sản xuất phải kiểm tra dư lượng hóa chất, thuốc BVTV của sản phẩm rồi mới đưa ra thị trường. Thực phẩm sản xuất hằng ngày, nhưng cơ quan chức năng chỉ kiểm tra theo đợt, hoặc kế hoạch, vậy những ngày khác thì sao? Điều này rất rủi ro cho người tiêu dùng”, ông Mười nói.

Theo ông Mười, chính sự thiếu đồng bộ trong quy định pháp lý là một nguyên nhân cốt lõi. Các quy chuẩn như MRL (giới hạn tối đa cho phép) mới chỉ tập trung cho hàng xuất khẩu và áp dụng lẻ tẻ theo nhóm sản phẩm.

“Nếu sản phẩm xuất khẩu đạt chuẩn ở mức nào đó thì sản phẩm bán trong nước cũng cần có chất lượng tương đương để bán trong nước. Không thể có chuyện hàng xuất khẩu là loại 1, loại 2, còn bán trong nước là loại 3, loại 4. Chúng ta khó tiêu thụ nội địa không phải vì người dân không ủng hộ nông sản Việt, mà vì chất lượng chưa đảm bảo. Người tiêu dùng ăn một lần, ngần ngại ăn tiếp. Chừng nào còn tư duy để hàng kém chất lượng ở lại trong nước, còn ưu tiên hàng tốt cho xuất khẩu, thì tiêu thụ nội địa vẫn mãi là bài toán khó có lời giải”, ông Mười nói.

Phó Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam cho hay, đa số các loại trái cây tiêu thụ trong nước của Việt Nam hiện nay đều chưa có bộ tiêu chuẩn chất lượng trước khi đưa ra thị trường. Khi không có tiêu chuẩn cụ thể, người tiêu dùng bị thiệt nhất và ngay cả người bán cũng khó giải thích khi giá cả đối với một loại sản phẩm hiện cũng rất chênh lệch.