Quốc gia BRICS bóp nghẹt nguồn cung loại khoáng sản 'sống còn' với ngành khổng lồ của Mỹ: Hàng loạt tập đoàn rơi vào cảnh đình trệ, giá tăng phi mã

Loại hàng hoá này vốn đóng vai trò sống còn đối với ngành công nghiệp quốc phòng phương Tây. Động thái của Bắc Kinh khiến chuỗi cung ứng của nhiều tập đoàn quốc phòng Mỹ rơi vào cảnh đình trệ, sản xuất bị trì hoãn, chi phí đội lên chóng mặt, và buộc các công ty phải ráo riết tìm nguồn cung thay thế khắp thế giới.

Hồi đầu năm nay, khi quan hệ thương mại 2 nước trở nên căng thẳng, Bắc Kinh đã ban hành các biện pháp hạn chế xuất khẩu đất hiếm và các khoáng sản hiếm khác. Dù sau đó một số dòng khoáng sản được nới lỏng trở lại sau khi chính quyền Trump đồng ý nhượng bộ trong đàm phán vào tháng 6, Trung Quốc vẫn giữ chặt kiểm soát với các nguyên liệu liên quan đến lĩnh vực quốc phòng. Hiện nay, Trung Quốc cung ứng khoảng 90% lượng đất hiếm toàn cầu và nắm giữ phần lớn công suất sản xuất nhiều khoáng sản quan trọng khác.

Hệ quả là nhiều nhà sản xuất thiết bị quốc phòng cho Mỹ phải chịu gián đoạn kéo dài. Một nhà cung cấp linh kiện cho máy bay không người lái (drone) quân sự Mỹ tiết lộ đã phải lùi đơn hàng đến 2 tháng do không tìm được nguồn nam châm đất hiếm không có nguồn gốc từ Trung Quốc.

Một công ty khác cho biết họ từng được báo giá samarium, dùng để chế tạo nam châm hoạt động trong điều kiện nhiệt độ cực cao, như trong động cơ chiến đấu cơ, với mức giá gấp 60 lần so với thông thường.

Sự phụ thuộc quá lớn của ngành công nghiệp quốc phòng Mỹ vào Trung Quốc đã bộc lộ điểm yếu nghiêm trọng. Nam châm, linh kiện điện tử vi mô, thiết bị nhìn đêm, động cơ drone, hệ thống định hướng tên lửa và cả vệ tinh quân sự đều cần đến khoáng sản Trung Quốc.

Dù các công ty Mỹ đã tìm cách đa dạng hóa nguồn cung trong những năm gần đây, nhưng nhiều nguyên tố đất hiếm quá đặc thù và khó khai thác, khiến phương Tây gần như không thể sản xuất kinh tế ở trong nước.

Không chỉ dừng lại ở đất hiếm, từ tháng 12 năm ngoái, Trung Quốc còn cấm xuất khẩu sang Mỹ các nguyên tố như gecmani, gali và antimon - những vật liệu cần thiết để chế tạo đạn, đầu đạn và thiết bị quan sát ban đêm. Một số công ty Mỹ hiện nay cảnh báo có thể phải cắt giảm sản lượng nếu không sớm có thêm nguồn cung.

Bill Lynn, CEO của Leonardo DRS - chi nhánh Mỹ của tập đoàn quốc phòng Ý Leonardo, cho biết công ty đã phải sử dụng đến lượng “dự trữ an toàn” gecmani cuối cùng. Trong hội nghị với nhà đầu tư, ông khẳng định việc giao hàng đúng hạn sẽ bị ảnh hưởng nếu dòng nguyên liệu không được cải thiện trong nửa cuối năm 2025.

Trước thực trạng này, Lầu Năm Góc yêu cầu các nhà thầu quốc phòng Mỹ ngừng sử dụng nam châm đất hiếm có nguồn gốc từ Trung Quốc trước năm 2027. Một số công ty đã bắt đầu tích trữ vật liệu, nhưng phần lớn chỉ đủ cho vài tháng sử dụng.

Các công ty nhỏ trong ngành drone là đối tượng dễ tổn thương nhất, do thiếu kinh nghiệm, nguồn vốn cũng như khả năng dự báo chuỗi cung ứng.

Một ví dụ là công ty ePropelled tại New Hampshire, chuyên sản xuất động cơ drone, từng bị phía Trung Quốc yêu cầu cung cấp bản vẽ kỹ thuật, ảnh sản phẩm và danh sách khách hàng để chứng minh không dùng cho mục đích quân sự. Khi ePropelled từ chối, đối tác Trung Quốc lập tức ngưng giao hàng, khiến họ phải trì hoãn đơn hàng từ một đến 2 tháng.

Dù đã chuyển sang mua hàng từ Nhật Bản và Đài Loan, ePropelled vẫn không tránh khỏi phụ thuộc vào nguyên liệu có nguồn gốc từ Trung Quốc. Họ hiện đang hợp tác với 2 công ty khởi nghiệp trong nước, Vulcan Elements và USA Rare Earth, nhưng nguồn cung thay thế này sớm nhất cũng phải tới cuối năm 2025 mới sẵn sàng.

Tình hình càng căng thẳng khi Bắc Kinh yêu cầu các nhà nhập khẩu phải kê khai rõ ràng mục đích sử dụng khoáng sản, thậm chí phải cung cấp ảnh dây chuyền sản xuất. Các công ty phương Tây cho biết họ vẫn được phê duyệt các đơn hàng phục vụ mục đích dân sự, nhưng nếu liên quan đến quốc phòng, gần như đều bị trì hoãn hoặc từ chối.

Trung Quốc cũng đã thể hiện rõ thái độ cứng rắn. Trong tháng 4, một chuyến hàng chở 55 tấn antimon khai thác từ Úc của United States Antimony Corporation, đang trên đường tới nhà máy luyện kim ở Mexico, đã bị hải quan Trung Quốc giữ lại suốt 3 tháng tại cảng Ninh Ba. Dù tuyến vận chuyển này trước đây được sử dụng thường xuyên, lần này Trung Quốc chỉ cho phép hàng được quay về Úc, kèm theo dấu hiệu phong niêm bị rách khiến công ty nghi ngờ bị can thiệp.

Trước tình thế bị siết chặt, Bộ Quốc phòng Mỹ đã bắt đầu chi ngân sách để khởi động sản xuất khoáng sản chiến lược trong nước và tại các nước đồng minh. Một khoản tài trợ 14 triệu USD đã được cấp cho công ty Canada chuyên sản xuất gecmani, và vào tháng 7, Lầu Năm Góc chi tới 400 triệu USD để sở hữu 15% cổ phần trong MP Materials - công ty vận hành mỏ đất hiếm lớn nhất châu Mỹ.

Tuy nhiên, việc xây dựng chuỗi cung ứng mới là quá trình lâu dài. CEO của Lockheed Martin thừa nhận thỏa thuận với MP Materials là “bước đột phá”, nhưng cũng cảnh báo rằng phải mất nhiều năm nữa mới có thể thay thế được hoàn toàn sự phụ thuộc vào Trung Quốc.

Tham khảo WSJ