Thanh tra Chính phủ chỉ 'gốc rễ' của sai phạm, kiến nghị chấn chỉnh toàn diện thị trường trái phiếu

Doanh nghiệp tùy tiện phát hành trái phiếu

Kết luận của cơ quan thanh tra cho thấy hàng loạt sai phạm, lỗ hổng kéo dài và sự buông lỏng quản lý của nhiều cơ quan chức năng đã tạo môi trường thuận lợi để doanh nghiệp yếu kém lợi dụng cơ chế, phát hành trái phiếu rủi ro ra thị trường.

Theo TTCP, trong gần 8 năm, từ năm 2015-2023, cơ quan chức năng thiếu chủ động sửa đổi và cập nhật quy định về phát hành, giám sát và sử dụng vốn trái phiếu doanh nghiệp (TPDN). Khoảng trống pháp lý này khiến nhiều doanh nghiệp huy động vốn trái phép, phát hành trái phiếu không đủ điều kiện, sử dụng vốn sai mục đích, gây rủi ro hệ thống cho thị trường tài chính và nhà đầu tư cá nhân.

Nhiều công ty bất động sản đã phát hành trái phiếu cho dự án chưa đủ điều kiện pháp lý, chuyển vốn lòng vòng qua các tổ chức, cá nhân trung gian hoặc ký hợp đồng hợp tác kinh doanh trá hình để chuyển quyền sử dụng vốn trái phiếu cho bên thứ ba. Theo TTCP, đây là hành vi tiềm ẩn rủi ro rất cao, có thể dẫn đến thất thoát vốn nhà đầu tư, gây méo mó thị trường vốn trong nước.

Một trong những sai phạm nổi bật được TTCP chỉ ra là tình trạng công bố thông tin không đầy đủ, thiếu trung thực. Nhiều doanh nghiệp lập phương án phát hành mơ hồ, không nêu rõ mục đích sử dụng vốn, khiến việc giám sát dòng tiền gần như bất khả thi. Sau khi huy động vốn, không ít đơn vị tự ý thay đổi phương án sử dụng vốn, vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ công bố thông tin.

Cơ quan thanh tra cũng nêu rõ, Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội, đơn vị được giao giám sát hoạt động công bố thông tin, chưa thực hiện đầy đủ trách nhiệm, dẫn tới tình trạng vi phạm kéo dài ở nhiều tập đoàn tư nhân quy mô lớn nhưng chưa bị xử lý kịp thời.

Lỗ hổng và quản lý yếu kém

TTCP nhận định, gốc rễ của những sai phạm xuất phát từ hạn chế trong xây dựng và hoàn thiện thể chế về trái phiếu doanh nghiệp .

Thứ nhất, quy định về xếp hạng tín nhiệm doanh nghiệp được ban hành từ năm 2014, nhưng phải đến năm 2020 mới triển khai (ở mức tự nguyện) và chỉ bắt buộc từ ngày 1/1/2024. Trong giai đoạn “trống pháp lý” này, nhiều doanh nghiệp năng lực tài chính yếu vẫn được phép phát hành trái phiếu , tạo ra khối lượng lớn trái phiếu rủi ro, thậm chí “rác”, lưu thông trên thị trường. TTCP xác định, Bộ Tài chính có trách nhiệm chính về sự chậm trễ trong triển khai quy định này.

Thứ hai, lĩnh vực bất động sản, chiếm tỷ trọng lớn trong tổng giá trị huy động trái phiếu , chưa có cơ chế kiểm soát phát hành theo dự án, dẫn đến tình trạng huy động vốn tràn lan, vượt quá nhu cầu thực tế, gây bất ổn cho thị trường tài chính.

Từ các phát hiện trên, TTCP kiến nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo xử lý trách nhiệm tập thể, cá nhân vi phạm và siết chặt kỷ luật trong phát hành, quản lý TPDN. Trong đó, Bộ Tài chính có trách nhiệm tổ chức kiểm điểm và xử lý trách nhiệm đối với những khuyết điểm, sai phạm đã được nêu trong kết luận thanh tra; Rà soát, sửa đổi toàn diện các nghị định 153/2020/NĐ-CP, 65/2022/NĐ-CP, 08/2023/NĐ-CP và Thông tư 76/2020/TT-BTC để hoàn thiện khung pháp lý về phát hành, quản lý và sử dụng vốn TPDN.

TTCP kiến nghị bổ sung quy định rõ ràng về phương án sử dụng vốn, tiến độ thanh toán, hạn mức phát hành, cơ chế giám sát khi doanh nghiệp hợp tác với bên thứ ba; xây dựng cơ chế quản lý dòng tiền riêng biệt, phối hợp giữa Bộ Tài chính và Ngân hàng Nhà nước, tránh tình trạng “hòa vốn”, sử dụng sai mục đích; phát triển hệ thống xếp hạng tín nhiệm độc lập để giúp nhà đầu tư đánh giá rủi ro, nâng cao tính minh bạch của thị trường.

TTCP nhấn mạnh, sự buông lỏng quản lý và chậm hoàn thiện thể chế đã tạo điều kiện cho một số doanh nghiệp lợi dụng kẽ hở pháp luật để trục lợi, phát hành trái phiếu vượt năng lực tài chính, gây hậu quả nghiêm trọng cho nền kinh tế.

Cơ quan thanh tra kiến nghị xử lý nghiêm mọi hành vi vi phạm, đồng thời yêu cầu các bộ, ngành đẩy nhanh cải cách thể chế, xây dựng thị trường trái phiếu doanh nghiệp minh bạch, an toàn và bền vững, bảo vệ quyền lợi chính đáng của nhà đầu tư và củng cố niềm tin vào hệ thống tài chính quốc gia.