Thuế cho cá nhân kinh doanh còn nhiều vấn đề

Theo quy định hiện hành, cá nhân kinh doanh có doanh thu trên 100 triệu đồng mỗi năm phải nộp thuế thu nhập cá nhân (TNCN) theo tỉ lệ trực tiếp trên doanh thu. Doanh thu được tính là toàn bộ tiền bán hàng, gia công, hoa hồng, cung ứng dịch vụ phát sinh trong kỳ tính thuế. Trường hợp không xác định được doanh thu, cơ quan thuế sẽ áp dụng biện pháp ấn định theo quy định.

Cá nhân tính thuế như doanh nghiệp

Tuy nhiên, từ ngày 1-1-2026, khi chủ trương bỏ hình thức thuế khoán được triển khai, Bộ Tài chính đã bổ sung vào dự thảo Luật Thuế TNCN (sửa đổi) phương pháp tính thuế mới dựa trên thu nhập thay vì doanh thu. Theo đó, cá nhân kinh doanh có doanh thu vượt ngưỡng do Chính phủ quy định sẽ phải nộp thuế bằng cách lấy thu nhập tính thuế nhân với thuế suất 17%. Thu nhập tính thuế được hiểu là doanh thu bán hàng hóa, dịch vụ sau khi trừ đi chi phí liên quan đến hoạt động sản xuất, kinh doanh trong kỳ. Cách tính này gần giống quy định của Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp (DN), vốn đang áp dụng mức 17% cho các DN nhỏ và vừa có doanh thu từ 3 tỉ đến 15 tỉ đồng mỗi năm.

Với những cá nhân kinh doanh có doanh thu dưới ngưỡng chịu thuế, phương pháp tính thuế theo tỉ lệ trên doanh thu như hiện nay vẫn được duy trì.

Dự thảo mới về thuế TNCN của Bộ Tài chính cũng quy định mức thuế suất tính trên doanh thu của cá nhân kinh doanh theo từng lĩnh vực. Cụ thể, phân phối hàng hóa giữ nguyên 0,5%; dịch vụ, xây dựng không bao thầu vật liệu giảm từ 2% còn 1,5%; sản xuất, vận tải, xây dựng có bao thầu vật liệu giảm từ 1,5% còn 1%; cho thuê tài sản, đại lý bảo hiểm, xổ số, bán hàng đa cấp giảm từ 5% còn 3%; dịch vụ nội dung số như game, phim, nhạc, quảng cáo giảm từ 5% còn 3%. Các hoạt động kinh doanh khác giữ nguyên mức 1%.

Anh Nguyễn Văn, tài xế xe công nghệ ở TP HCM, cho biết toàn bộ doanh thu của anh đều được thanh toán qua ngân hàng và ứng dụng, vì vậy khi đạt trên 100 triệu đồng/năm mới phải đóng thuế ở mức 1,5% tổng doanh thu. Theo anh, cách tính hiện tại đã tạo áp lực lớn bởi thu nhập ròng chỉ khoảng 8,3 triệu đồng/tháng, trong khi phải tự chi trả tiền xăng và chi phí bảo dưỡng xe. "Nếu sau này phải đóng thuế 17% mà không được trừ gia cảnh hay khấu trừ chi phí thì quá cao. Tôi mong rằng mức khởi điểm chịu thuế nên nâng lên từ 200 triệu đồng/năm để chúng tôi có động lực làm việc nhiều hơn" - anh băn khoăn.

Chị Thùy Linh (ngụ tỉnh Gia Lai ), kinh doanh nông sản, cũng chia sẻ những khó khăn riêng. Theo chị, biên lợi nhuận trong ngành nông sản thường rất thấp, dưới 5%, nên việc áp dụng phương pháp tính thuế dựa trên doanh thu là thiếu hợp lý. Nếu tính trên lợi nhuận lại vướng ở khâu chứng minh chi phí đầu vào, bởi sản xuất nông nghiệp tại Việt Nam vẫn chủ yếu nhỏ lẻ, DN thu mua thường thông qua thương lái, đại lý. "Nếu áp dụng quy định mới, Nhà nước cần có hướng dẫn cụ thể, chi tiết để người kinh doanh dễ thực hiện, tránh tình trạng lúng túng hoặc bị thiệt thòi" - chị Linh bày tỏ.

Khó xác định chi phí

Ông Nguyễn Ngọc Tịnh, Phó Chủ tịch Hội Tư vấn và Đại lý thuế TP HCM, đánh giá việc tính thuế đối với cá nhân kinh doanh có doanh thu trên 3 tỉ đồng theo phương thức doanh thu trừ chi phí nhân với thuế suất 17% có điểm tích cực là dựa vào lợi nhuận thay vì toàn bộ doanh thu như trước đây. Tuy nhiên, ông Tịnh cũng chỉ ra nhiều thách thức, đặc biệt là sự nhập nhằng giữa khái niệm cá nhân kinh doanh và hộ kinh doanh. Trên thực tế, không ít hộ kinh doanh mang bản chất hoạt động của cá nhân kinh doanh, dẫn đến việc áp dụng chính sách chưa rõ ràng.

Ông Tịnh lấy ví dụ: người kinh doanh dịch vụ vận tải bằng ô tô thuộc nhóm ngành có điều kiện buộc phải đăng ký hộ kinh doanh và nộp thuế khoán hoặc thuế trên doanh thu. Nhưng nếu chỉ cho thuê xe để khách tự lái, cá nhân lại không cần đăng ký hộ kinh doanh do không thuộc diện kinh doanh có điều kiện. Chính sự khác biệt này dễ gây tranh cãi trong xác định đối tượng chịu thuế.

Một vấn đề khác là khó khăn trong việc chứng minh chi phí hợp lệ để được khấu trừ. Phần lớn cá nhân và hộ kinh doanh không có hóa đơn, chứng từ đầy đủ nên việc xác định chi phí gần như bất khả thi. Do đó, ông Tịnh cảnh báo nếu áp dụng thuế suất 17% trên doanh thu mà không cho trừ chi phí thì sẽ trở thành gánh nặng lớn và gây thiệt hại cho người nộp thuế.

Theo ông, Bộ Tài chính cần làm rõ ranh giới pháp lý giữa hộ kinh doanh và cá nhân kinh doanh, đồng thời xây dựng phương thức tính thuế phù hợp với từng lĩnh vực. Chính sách thuế, theo ông Tịnh, phải phản ánh đúng lợi nhuận thực tế để bảo đảm công bằng và tính khả thi khi áp dụng.

Cùng quan điểm, luật sư Nguyễn Đức Nghĩa, Phó Giám đốc Trung tâm Hỗ trợ DN nhỏ và vừa (Hiệp hội DN TP HCM - HUBA), cũng nhấn mạnh sự bất hợp lý khi áp dụng mức thuế 17% đối với cá nhân kinh doanh trong khi Luật Thuế thu nhập DN 2025 (có hiệu lực từ ngày 1-10 tới) chỉ quy định thuế suất 15% cho DN nhỏ và vừa có doanh thu dưới 3 tỉ đồng. Do đó, ông Nghĩa kiến nghị nên áp dụng mức thuế 15% thay vì 17% đối với cá nhân kinh doanh có doanh thu trên 3 tỉ đồng, để tạo sự công bằng giữa các loại hình kinh doanh và phù hợp với chủ trương chung của Chính phủ.

Ngoài ra, luật sư Nghĩa cũng chỉ ra bất cập ở dự thảo mới là chưa giảm thuế cho nhiều ngành quan trọng như phân phối, cung cấp hàng hóa, dịch vụ, xây dựng, sản xuất, vận tải. Ngoài ra, mức 5% áp dụng cho thuê tài sản, đại lý bảo hiểm, xổ số, bán hàng đa cấp, dịch vụ số bị xem là quá cao. Do đó, ông kiến nghị giữ thuế 0,5% với phân phối hàng hóa; giảm thuế với ngành dịch vụ, xây dựng không bao thầu từ 2% xuống 1,5%; sản xuất, vận tải từ 1,5% xuống 1%; dịch vụ số, đa cấp xuống khoảng 3%.