Tính bảo hiểm xã hội kiểu mới từ 2018: Doanh nghiệp lẫn người lao động đều bị tổn thương?

Chỉ còn 10 ngày nữa là bước sang năm mới 2018. Bên cạnh những ghi nhận kết quả kinh tế lạc quan, thậm chí còn được đánh giá là kỳ diệu, đã diễn ra trong năm 2017, nhiều doanh nghiệp tỏ ra băn khoăn với những chính sách bắt đầu có hiệu lực từ 2018, trong đó có câu chuyện về bảo hiểm xã hội (BHXH).

Vấn đề này đã được Hiệp hội doanh nghiệp châu Âu tại Việt Nam (Eurocham) đặt lên bàn nghị sự Diễn đàn doanh nghiệp Việt Nam thường niên 2017 (VBF).

Cụ thể, từ ngày 1/1/2018, tiền lương hàng tháng làm cơ sở đóng BHXH bao gồm: tiền lương cơ bản, phụ cấp, và các khoản bổ sung khác. Trong đó, các khoản bổ sung được định nghĩa là tiền lương, ngoài tiền lương các các khoản phụ cấp được thoả thuận trong hợp đồng lao động gắn với quy trình làm việc, vị trí và thực hiện công việc của người lao động.

Các khoản bổ sung khác không bao gồm tiền thưởng theo quy định tại Điều 103 của Bộ luật Lao động; tiền ăn giữa ca; khoản hỗ trợ xăng dầu, điện thoại, du lịch, nhà ở và chăm sóc con cái; các khoản hỗ trợ khi người lao động có thân nhân bị chết, người lao động có người thân kết hôn, sinh nhật người lao động, trợ cấp cho người lao động khi bị tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp và các khoản hỗ trợ, trợ cấp khác.

“Quy định này có thể không phù hợp với quá trình đàm phán ký kết Hiệp định song phương về An sinh Xã hội giữa Việt Nam và các nước khác vì khái niệm khoản bổ sung khác không được bao gồm vào cơ chế tiền lương ở nước ngoài”, Eurocham cho biết.

Ví dụ, tại Singapore, người lao động sẽ đóng góp vào Quỹ Phòng xa Trung ương (CPF) dựa trên số tiền lương, phụ cấp và tiền thưởng. Dù vậy, ghi nhận, khái niệm “khoản bổ sung khác”, không được sử dụng phổ biến và rất khó xác định.

Hơn nữa, Eurocham nhấn mạnh, quy định đóng BHXH bắt buộc với các khoản bổ sung sẽ làm tăng chi phí cho các người sử dụng lao động. Đồng thời, việc tăng hoặc giảm mức đóng BHXH khi có biến động về thu nhập cũng làm tăng thủ tục hành chính đối với các doanh nghiệp tham gia BHXH bắt buộc khi họ phải đóng BHXH đối với các khoản bổ sung khác.

“Cơ sở tính mới của BHXH khiến cho cả doanh nghiệp và người lao động không ai được lợi”, TS. Phùng Đức Tùng, Viện trưởng Viện nghiên cứu Mekong nói với Trí Thức Trẻ.

Theo nghiên cứu của Viện Mekong thực hiện hồi tháng 8/2016, kết quả phân tích cho thấy với tỷ lệ đóng các loại bảo hiểm (BHXH, BHYT, BHTN, Quỹ Công đoàn v.v..) trên lương được quy định là 34,5% như hiện nay thì tỷ lệ trích nộp các loại bảo hiểm trên tổng thu nhập thực tế (bao gồm lương, phụ cấp và các khoản bổ sung) của người lao động tham gia vào khoảng 20%, trong đó người lao động đóng 6,1% và doanh nghiệp đóng 13,9%.

Do vậy, khi quy định nền đóng BHXH sẽ là tiền lương, phụ cấp và các khoản bổ sung thay vì chỉ là tiền lương thì chi phí đóng các loại bảo hiểm của doanh nghiệp cũng như người lao động sẽ tăng lên. Doanh nghiệp có thể giảm cầu lao động khu vực chính thức.

Theo dự báo thì tỷ lệ lao động có tham gia BHXH ở doanh nghiệp sẽ giảm khoảng 1,8% trong ngắn hạn và 5,2% trong dài hạn. Số lao động mất việc ở khu vực chính thức (doanh nghiệp có thể sa thải hoặc chuyển thành lao động bán thời gian để ko phải đóng các khoản bảo hiểm) tương ứng được dự báo là 131 nghìn và 371 nghìn người.

Lợi nhuận của doanh nghiệp cũng có thể bị giảm sút ít nhất là trong ngắn hạn khi mà doanh nghiệp không thể tăng được giá bán sản phẩm. Mức lợi nhuận doanh nghiệp sẽ giảm khoảng 7,6%. Tỷ lệ doanh nghiệp không có lợi nhuận giảm đáng kể từ 54,7% doanh nghiệp có lợi nhuận xuống còn 32,8% doanh nghiệp có lợi nhuận.

Sau đó, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội đã đưa ra Thông tư 59, chỉ rõ 14 khoản không tính vào thu nhập BHXH nhưng ông Tùng vẫn nhấn mạnh việc người lao động vẫn bị tổn thương, “chỉ là thấp hơn một chút so với kết quả ban đầu đưa ra”.

Theo đó, sẽ có nhiều người lao động bị tổn thương do bị chuyển từ khu vực chính thức theo định nghĩa của Tổ chức Lao động quốc tế (công việc bền vững, có hợp đồng dài hạn) sang khu vực phi chính thức (hợp đồng thời vụ…) để lách luật và như vậy các quyền lợi về BHXH, BHYT, BHTN của họ không còn. Như vậy, người lao động không được bảo vệ.

Còn doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp thâm dụng lao động bao gồm dệt may, xây dựng, thì họ cũng khó phát triển và trở thành doanh nghiệp có quy mô lớn do chí phí về lao động tăng cao.