Trung Quốc cố thoát khỏi 'cơn nghiện sản xuất': Dư thừa nhà máy đạt mức báo động, cơn sốt hàng giá rẻ bắt đầu gây hệ lụy

Khu công nghiệp mới nằm ở rìa Đường Sơn, một thành phố sản xuất và luyện thép sầm uất gần Bắc Kinh, có tham vọng lớn lao là thu hút các công ty công nghệ cao tiên tiến nhất đất nước.

Thế nhưng, khu phức hợp gần như trống rỗng được bao quanh bởi những cánh đồng ngô tươi tốt này chỉ thu hút được một vài nhà sản xuất phụ tùng ô tô. Khu vực lễ tân lát đá cẩm thạch tối om khi phóng viên Financial Times bước vào.

Một đại diện chính quyền địa phương, tự xưng là Zhao, cho biết mục tiêu là thu hút các ngành công nghiệp tiêu biểu cho lực lượng sản xuất chất lượng mới, chẳng hạn như các nhà sản xuất xe điện và pin. Ông nói thêm, Đường Sơn đang tìm cách chuyển đổi từ sản xuất truyền thống sang các ngành công nghiệp công nghệ cao.

Các khu phức hợp như vậy xuất hiện ở hàng trăm thành phố cấp thấp trên khắp Trung Quốc. Các quan chức chính quyền địa phương, nỗ lực đạt được mục tiêu tăng trưởng GDP sau khi thị trường bất động sản suy thoái nghiêm trọng, đang thúc đẩy đầu tư sản xuất vào các ngành công nghiệp được ưa chuộng như xe điện, trí tuệ nhân tạo, robot, pin và tấm pin mặt trời.

Cơn sốt này khiến Trung Quốc trở nên bão hòa với các dự án.

“Trí tuệ nhân tạo, sức mạnh tính toán và phương tiện năng lượng mới. Liệu tất cả các tỉnh thành trong cả nước có cần phải phát triển công nghiệp theo hướng này không?”, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình phát biểu.

Các nhà kinh tế từ lâu đã cảnh báo rằng mô hình đầu tư dựa vào vay nợ do nhà nước chỉ đạo có nguy cơ phân bổ nguồn lực không hiệu quả và lấn át tiêu dùng, cản trở tăng trưởng dài hạn. Sau khi bong bóng bất động sản vỡ vào năm 2021, Trung Quốc đã dựa nhiều hơn bao giờ hết vào đầu tư, sản xuất và xuất khẩu để tăng trưởng vì các hộ gia đình - phần lớn tài sản của họ gắn liền với bất động sản - đã hạn chế chi tiêu.

Sự phụ thuộc quá mức của Trung Quốc vào đầu tư sản xuất đã trở nên cấp bách hơn khi công suất dư thừa và nhu cầu nội địa yếu kém khiến nước này rơi vào một trong những giai đoạn áp lực giảm phát dài nhất kể từ những năm 1990. Giá cả giảm đang gây tổn hại đến lợi nhuận các doanh nghiệp và danh mục cho vay của các ngân hàng.

Năng lực sản xuất dư thừa đã trở thành thách thức toàn cầu đối với các đối tác thương mại, những bên lo ngại về một “Cú sốc Trung Quốc”. Mỹ, EU, cùng với các nước đang phát triển lớn như Brazil và Ấn Độ đang nhanh chóng dựng lên các rào cản thương mại để ngăn chặn ngành công nghiệp tiên tiến bị nhấn chìm bởi làn sóng hàng hóa giá rẻ từ Trung Quốc.

Trong bối cảnh đầu tư vào sản xuất của Trung Quốc vẫn đang tăng với tốc độ chóng mặt, các chuyên gia cho rằng chưa hề có dấu hiệu dừng lại. Yan Se, phó giáo sư khoa kinh tế ứng dụng tại Trường Quản lý Guanghua thuộc Đại học Bắc Kinh, phát biểu tại một hội thảo gần đây rằng tỷ trọng giá trị gia tăng sản xuất toàn cầu của Trung Quốc có thể tăng lên 40% trong năm năm tới, từ mức khoảng 27% hiện nay.

Frederic Neumann, chuyên gia kinh tế trưởng phụ trách khu vực châu Á tại HSBC, cho biết: “Tôi nghĩ thật đáng khích lệ khi thấy Bắc Kinh thừa nhận sự thoái hóa này là một vấn đề quan trọng. Đây không chỉ là vấn đề đau đầu đối với các đối tác thương mại của Trung Quốc mà còn đặt ra những thách thức cho chính nền kinh tế trong nước. Câu hỏi đặt ra là, thực sự có thể làm được bao nhiêu trong ngắn hạn?”.

Ngay gần khu phức hợp của Zhao , một khu công nghiệp mới khác tự quảng cáo là “trung tâm công nghệ sản xuất tiên tiến” với khoản đầu tư 1 tỷ nhân dân tệ cũng phần lớn bỏ hoang. 75% tài sản đã được thanh lý cho các công ty sản xuất thiết bị chữa cháy, nông nghiệp và các thiết bị khác. Cỏ dại mọc um tùm từ những mảnh vườn nhỏ bên ngoài khu vực tiếp khách.

“Có thể là do tình hình kinh tế 2 năm qua không mấy khả quan và nhu cầu không cao như dự kiến khi mua đất”, một nhân viên kinh doanh tại khu phức hợp cho biết. “Vì vậy, giờ đây người mua muốn cho thuê lại”.

Các nhà máy bỏ hoang chỉ ra một vấn đề lớn khác: đầu tư không hiệu quả. Mặc dù hầu hết chưa được trang bị máy móc, các nhà máy vẫn có thể được tính là khoản đầu tư tài sản cố định trong sản xuất, theo các nhà kinh tế.

Đường Sơn là một trong 40 thành phố của Trung Quốc được lấy làm ví dụ minh họa trong báo cáo mới của Yuhan Zhang, nhà kinh tế học chính tại Trung tâm Hội nghị Trung Quốc. Nhiều thành phố cấp thấp của Trung Quốc phụ thuộc rất nhiều vào loại hình đầu tư này để tạo ra tăng trưởng kinh tế. Những thành phố này có tỷ lệ đầu tư trên GDP trung bình là 58% vào năm ngoái, so với mức trung bình quốc gia vốn đã cao của Trung Quốc là 40%.

Ông Zhang cho biết: “Ngay cả khi có công suất dư thừa đáng kể, chính quyền địa phương vẫn đang tăng cường đầu tư vào công nghiệp và cơ sở hạ tầng để khắc phục tình trạng yếu kém trên thị trường bất động sản”.

Nghiên cứu phát hiện ra rằng ở các thành phố hạng thấp, cường độ đầu tư cao thường đi kèm với năng suất lao động thấp. Đối với các nhà hoạch định chính sách ở Bắc Kinh, ý tưởng ban đầu về lực lượng sản xuất chất lượng mới không chỉ là đưa ngành công nghiệp Trung Quốc lên cao hơn trong chuỗi giá trị mà còn cải thiện năng suất các yếu tố tổng hợp.

“Đầu tư phân bổ sai và năng lực trùng lặp đang làm suy yếu hiệu quả”, Zhang viết trong báo cáo, đồng thời nhấn mạnh rằng “những lợi ích lâu dài từ lực lượng sản xuất chất lượng mới đòi hỏi phải phát triển nguồn nhân lực, đổi mới và phân bổ nguồn lực theo định hướng thị trường nhiều hơn”.

“Việc chi tiêu nhiều vào tài sản cố định dường như làm giảm hiệu quả thay vì tăng cường hiệu quả, ngay cả khi chính quyền địa phương đang đổ tiền vào 'lực lượng sản xuất chất lượng mới'”, ông nhấn mạnh.

Công suất dư thừa và cạnh tranh quá mức không phải là hiện tượng mới ở Trung Quốc, nơi đã trải qua những đợt nội chiến trong cuộc khủng hoảng tài chính châu Á 1997-1998, cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2009 và giai đoạn 2012-2016, do đầu tư quá mức do kích thích kinh tế sau cuộc khủng hoảng tài chính. Trung Quốc sau đó đã phải bắt tay vào cải cách nguồn cung, đóng cửa hoặc củng cố năng lực trong các ngành thép, xi măng…

Phản ánh nỗ lực gần đây nhất, chính phủ lại bắt đầu can thiệp vào một số ngành công nghiệp. Vào tháng 7, Cục Quản lý Thị trường Nhà nước (SAMR), cơ quan quản lý cạnh tranh của Trung Quốc, đã ra lệnh cho các nền tảng mua sắm trực tuyến Ele.me, Meituan và JD.com, tham gia cạnh tranh một cách “hợp lý” hơn. Chính phủ cũng đã đưa ra hướng dẫn tương tự cho ngành công nghiệp năng lượng mặt trời và ô tô, trong khi Bộ Công nghiệp và Công nghệ thông tin cho biết sẽ sớm công bố kế hoạch ổn định tăng trưởng trong 10 ngành công nghiệp quan trọng.

Theo: Financial Times