Áp thuế 17% trên lợi nhuận: Hộ kinh doanh nói quá cao

Áp mức thuế 17% "đổ đồng" là "không công bằng"

Từ ngày 1.1.2026, theo chủ trương bỏ hình thức thuế khoán, Bộ Tài chính đề xuất bổ sung cách tính thuế dựa trên thu nhập thay vì doanh thu . Tức là cá nhân, hộ kinh doanh có thể đóng thuế 17% trên tiền lãi. Cách tính này tương tự quy định trong luật Thuế thu nhập doanh nghiệp đang áp dụng thuế suất 17% cho doanh nghiệp nhỏ và vừa có doanh thu 3 - 15 tỉ đồng mỗi năm.

Ảnh: Ng.Nga

Bà Đàm Cẩm Loan (P.Xuân Hòa, TP.HCM), chủ một cửa hàng tạp hóa, cho rằng mức thuế khoán 17% với hộ kinh doanh là "cao lắm luôn" và rất khó cho hộ kinh doanh nhỏ lẻ. Bởi tình hình mua bán nay không còn thuận lợi như trước trong khi tốn quá nhiều chi phí cho việc tuân thủ các quy định mới. "Vừa rồi, để tuân thủ việc ra hóa đơn điện tử từng lần bán hàng, nhiều hộ kinh doanh đã đầu tư nhiều chi phí cho máy móc, phần mềm kế toán, hóa đơn... Chi phí bỏ ra một lần đó là cố gắng rất lớn cho một cửa hàng, tiệm tạp hóa trong bối cảnh việc mua bán ngày càng khó khăn. Mua bán nhỏ lẻ tính từng ngàn đồng, làm gì có lãi trên 5% mà đóng đến 17%, đó là chưa tính không thể khấu trừ hay tính toán chi phí nhỏ lẻ trong quá trình mua bán kinh doanh được. Như tiệm tạp hóa của tôi, khách mua thùng mì, mình thuê xe ôm chở thùng mì cho khách tiền công 15.000 - 20.000 đồng. Tính cả tháng, số tiền này cũng rất nhiều và có phải tiệm tạp hóa nào cũng biết đặt xe công nghệ đâu", bà Loan bộc bạch.

Kinh doanh trái cây và chủ yếu mua từ các nhà vườn ở khu vực miền Tây, chị Nguyễn Thu Huệ (P.Phú Thọ, TP.HCM) chia sẻ biên lợi nhuận trong ngành nông sản thường rất thấp, đa số dưới 5%. Và nếu tính thuế theo tỷ lệ trên lợi nhuận sẽ còn vướng ở khâu chứng minh chi phí đầu vào. Hộ của chị thường thu mua trái cây qua thương lái và nhà vườn gửi xe đưa lên nên rất khó có đủ hóa đơn. Thế nên, theo chị, đóng thuế đến mức 17% trên tiền lãi, mà thực tế không phải lãi, là quá cao. Tương tự, bà Nguyễn Thanh Trúc, kinh doanh giày dép, cũng nói việc "đổ đồng" mức thuế 17% trên lợi nhuận là không công bằng cho mọi hộ kinh doanh bởi quy mô khác nhau rất nhiều. Bà Trúc đề xuất trước mắt, từ các dữ liệu kê khai của hộ kinh doanh , cơ quan thuế áp dụng hình thức phân luồng hộ kinh doanh theo quy mô lớn, trung bình và nhỏ. Từ đó, áp dụng mức thuế khoán dựa trên quy mô.

Trong khi đó, bà Nguyễn Thái Trang, hộ sản xuất kinh doanh áo quần (P.Bình Đông, TP.HCM), chia sẻ bà đồng thuận rằng chính sách thu thuế dựa trên lợi nhuận là công bằng, ai lãi nhiều, đóng nhiều; lãi ít đóng thuế ít. Tuy nhiên, vấn đề khó khăn nhất đối với cá nhân, hộ sản xuất kinh doanh lâu này là chứng minh chi phí đầu vào bằng hóa đơn, chứng từ. Theo bà Trang, có rất nhiều trường hợp "lực bất tòng tâm". Chẳng hạn mua rau củ quả tại chợ để nấu ăn cho nhân viên, phí bốc vác hàng đưa ra chợ, phí gửi xe đò đi tỉnh... Không có hóa đơn cho một lần vận chuyển trong khi nếu tính cả tháng thì các chi phí này rất nhiều. Đó là chưa kể nhiều nơi bán nguyên phụ liệu vẫn không nhận được hóa đơn theo giá hộ sản xuất phải trả. Một khó khăn lớn khác của hộ kinh doanh là hàng tồn, hàng sales thường phải bán lỗ so với giá vốn... Như vậy, làm sao khấu trừ đủ chi phí để đóng 17% trên thu nhập?

Cân nhắc tỷ lệ thuế và mức doanh thu

Từ những khó khăn nêu trên, bà Nguyễn Thái Trang mong Bộ Tài chính có sự nghiên cứu, tính toán "hợp tình, hợp lý và thực tế hơn". Trước hết, các quy định đầu vào về chứng từ phải đơn giản nhất có thể. Không nhất thiết sản phẩm, dịch vụ nào cũng phải xuất hóa đơn mà cho chấp nhận bằng biên nhận như các nước khác vẫn làm. Từ biên nhận phí bốc vác 30.000 đồng/lần, cho đến phí gửi xe 10.000 đồng, những biên nhận này cho phép hộ kinh doanh kê khai chi phí, khấu trừ ra kết quả kinh doanh cuối cùng để đóng thuế.

Ông Trần Lâm, nhà sáng lập thương hiệu Julyhouse, lo lắng từ nay đến tháng 1.2026 chỉ còn hơn 3 tháng, quá ngắn để một hộ kinh doanh đang hoạt động kiểu tự do, nhỏ lẻ, chuyển sang mô hình quản lý giấy tờ, sổ sách chặt chẽ. Nếu không chuẩn bị kịp, khả năng bị phạt hay bị truy thu rất cao. Thế nên, cần có thời gian để cá nhân, hộ kinh doanh đưa dữ liệu vào guồng một cách chuyên nghiệp, qua đó ngành thuế nắm rõ ràng hơn trước khi phân loại để thu thuế.

TS - luật sư Vũ Văn Tính (Khoa Luật, Học viện Hành chính và Quản trị công) nhận xét việc đề xuất áp dụng mức thuế thu nhập cá nhân 17% đối với cá nhân kinh doanh có doanh thu cao (trên 200 triệu đồng/năm) của Bộ Tài chính là một bước tiến hợp lý, nhằm chuyển từ thuế khoán trên doanh thu sang tính trên lợi nhuận thực tế (doanh thu trừ chi phí). Điều này tạo sự bình đẳng giữa những người nộp thuế, vì hiện nay thuế khoán thường đánh vào toàn bộ doanh thu , không phản ánh đúng khả năng thực tế, dẫn đến bất bình đẳng giữa người kinh doanh cá nhân và doanh nghiệp .

"Mức 17% tương đương với thuế thu nhập doanh nghiệp cho doanh nghiệp nhỏ và vừa (có doanh thu từ 3 - 50 tỉ đồng), giúp thống nhất chính sách và khuyến khích cá nhân kinh doanh chuyên nghiệp hóa, chuyển đổi lên mô hình doanh nghiệp để hưởng ưu đãi. Mức thuế này tất nhiên sẽ xóa bỏ lợi thế về thuế với hộ kinh doanh , thu hẹp khoảng cách về nghĩa vụ thuế giữa cá nhân và doanh nghiệp . Trước đây, nhiều hộ kinh doanh dù có doanh thu rất lớn nhưng lại được hưởng mức thuế khoán thấp hơn so với mức thuế thu nhập doanh nghiệp 20% được áp cho khu vực doanh nghiệp . Thế nên, nếu áp mức 17% cho hộ kinh doanh , sát với mức thuế thu nhập doanh nghiệp 20%, tức là lợi thế về thuế với hộ kinh doanh hoàn toàn biến mất. Đây có thể là ngụ ý của cơ quan quản lý khi đưa ra chính sách nhằm khuyến khích hộ kinh doanh chuyển đổi từ mô hình hộ kinh doanh sang doanh nghiệp . Theo đó, họ sẽ được hưởng nhiều ưu đãi hơn như sự hỗ trợ về pháp lý, tiếp cận vốn, thương hiệu và các hiệp định thương mại mà hộ kinh doanh không có. Điều này đồng nghĩa với môi trường kinh doanh mang tính bền vững, minh bạch và chuyên nghiệp hơn", luật sư Vũ Văn Tính phân tích.

Tuy nhiên, luật sư Tính cũng băn khoăn đề xuất mức doanh thu 200 triệu đồng đóng thuế 17% trên lợi nhuận không rõ là theo căn cứ nào? Tại sao lại 200 triệu đồng mà không phải 300 triệu hay 500 triệu đồng. "Theo tôi, cần phải có khảo sát đầy đủ từ những cá nhân, hộ kinh doanh trong dữ liệu khoảng 3 năm để đưa ra mức doanh thu thực tế và khoa học hơn. Bên cạnh đó, hộ kinh doanh nhỏ lẻ thường đa số có mức lợi nhuận thấp, mua bán cò con, không phải hộ nào cũng giàu, doanh thu khủng, nên cần cân nhắc tỷ lệ đóng thuế", ông đề xuất và nhận định thêm: "Chính sách cần được đánh giá, điều chỉnh định kỳ. Cần khảo sát tác động hằng năm và lắng nghe phản hồi từ cộng đồng kinh doanh mới tạo được môi trường kinh doanh bảo đảm công bằng, hiệu quả. Đặc biệt chính sách thuế cần tránh tối đa thêm gánh nặng cho hộ kinh doanh nhỏ, có thể gây cản trở cho quá trình khởi nghiệp - một chủ trương đột phá, cải cách trong Nghị quyết 68 về phát triển kinh tế tư nhân".