Bị châu Âu quay lưng cấm nhập khẩu, Nga lập tức tìm thấy 'cứu tinh' cho mặt hàng then chốt, sản lượng xuất khẩu tăng gấp đôi

Trong 5 năm trở lại đây, xuất khẩu than của Nga sang châu Âu sụt giảm mạnh, với năm 2024 được xem là giai đoạn lao dốc rõ rệt nhất. Theo báo cáo từ Cơ quan Thông tin Năng lượng Mỹ (EIA), để bù đắp cho sự sụt giảm này, Nga đã nhanh chóng chuyển trọng tâm sang các thị trường châu Á , đặc biệt là Trung Quốc, Ấn Độ và Hàn Quốc.

Số liệu cho thấy, lượng than xuất khẩu từ Nga sang châu Âu giai đoạn 2020–2024 đã giảm hơn một nửa. Ngược lại, Ấn Độ đã tăng gấp đôi lượng than nhập khẩu từ Nga trong cùng kỳ. Trung Quốc nổi lên như đối tác lớn nhất, chiếm hơn 50% tổng lượng than mà Nga xuất khẩu trong năm 2024. 

Sự dịch chuyển này diễn ra sau khi Liên minh châu Âu (EU) áp đặt lệnh cấm nhập khẩu than Nga, có hiệu lực đầy đủ từ tháng 8/2022. Lệnh trừng phạt đã làm thay đổi dòng chảy thương mại toàn cầu, đồng thời tạo cơ hội để Mỹ gia tăng xuất khẩu than sang thị trường châu Âu.

Ấn Độ gia tăng nhập khẩu than

Ấn Độ – nền kinh tế lớn thứ ba châu Á – trở thành một trong những điểm đến quan trọng nhất của than Nga. EIA cho biết, khối lượng than Nga xuất sang Ấn Độ đã tăng từ khoảng 8,3 triệu tấn năm 2020 lên tới 22,5 triệu tấn năm 2024. Sự tăng trưởng này phản ánh nhu cầu năng lượng khổng lồ của Ấn Độ, đặc biệt khi quốc gia này phụ thuộc nhiều vào nhiệt điện than để đáp ứng tiêu thụ điện ngày càng gia tăng.

Dữ liệu từ chính phủ Ấn Độ cho thấy, trong năm tài khóa 2025, nước này nhập khẩu khoảng 243,62 triệu tấn than, chỉ giảm nhẹ so với 264,53 triệu tấn của năm tài khóa 2024. Điều này cho thấy mức độ phụ thuộc của Ấn Độ vào nguồn cung than nhập khẩu vẫn rất lớn, bất chấp nỗ lực tăng cường khai thác nội địa.

Mỹ tận dụng cơ hội

Không chỉ Nga, Mỹ cũng ghi nhận sự gia tăng đáng kể xuất khẩu than nhiệt sang Ấn Độ trong những năm gần đây. Năm 2023, Ấn Độ nhập khẩu 14,38 triệu tấn than từ Mỹ, và sang năm 2024 con số này đạt 13,25 triệu tấn – mức cao nhất trong hơn một thập kỷ qua.

Theo thống kê, trong giai đoạn 2020–2024, trung bình Ấn Độ nhập khẩu khoảng 10,6 triệu tấn than mỗi năm từ Mỹ, cao hơn nhiều so với mức trung bình 6 triệu tấn giai đoạn 2015–2019. Điều này cho thấy Mỹ đang từng bước mở rộng thị phần tại một trong những thị trường tiêu thụ than lớn nhất thế giới.

Báo cáo tháng 9/2024 của EIA cũng chỉ ra rằng, xuất khẩu than nhiệt của Mỹ sang châu Á và châu Phi tăng mạnh trong nửa đầu năm 2024. Tổng lượng than xuất khẩu (bao gồm than nhiệt và than luyện kim) đạt 48 triệu tấn, tăng so với 44,5 triệu tấn cùng kỳ năm trước. Riêng xuất khẩu than nhiệt sang châu Á tăng 19%, tương đương khoảng 2 triệu tấn, chủ yếu nhờ nhu cầu nhập khẩu từ Ấn Độ và Trung Quốc.

Trong năm 2023, Ấn Độ chiếm tới 57% tổng lượng than nhiệt Mỹ xuất khẩu sang châu Á và tiếp tục giữ vai trò khách hàng chủ lực trong nửa đầu năm 2024. Đáng chú ý, một phần đáng kể trong lượng than nhập khẩu này được sử dụng cho ngành công nghiệp gạch – lĩnh vực có nhu cầu năng lượng lớn và ít khả năng thay thế bằng nguồn tái tạo trong ngắn hạn.