Chịu gần 10.000 lệnh trừng phạt, Nga đang khiến công cụ quyền lực của phương Tây chỉ còn là tờ giấy: Hé lộ một ‘ông lớn’ đứng sau

Khi “vũ khí” kinh tế của Mỹ mất hiệu lực

Nga - quốc gia bị xem là chịu lệnh trừng phạt nặng nề nhất thế giới, vẫn chưa có dấu hiệu kết thúc xung đột ở Ukraine. Tính từ năm 2022 đến nay, Mỹ đã đưa hơn 6.000 cá nhân và tổ chức Nga liên quan đến cuộc chiến vào danh sách trừng phạt. Về lý thuyết, mọi tổ chức tài chính toàn cầu đều phải sàng lọc và từ chối các giao dịch với những thực thể này nếu không muốn bị chính Mỹ trừng phạt.

Theo Castellum.AI, một nền tảng theo dõi dữ liệu trừng phạt, cho đến đầu tháng 2025, Mỹ đã thực hiện 7.384 biện pháp trừng phạt liên quan đến Nga. Trong khi đó, EU áp dụng khoảng 2.482 lệnh trừng phạt liên quan đến Nga.

Song trên thực tế, Nga vẫn duy trì được hoạt động thương mại xuyên biên giới trị giá hàng trăm tỷ USD. Một phần nguyên nhân nằm ở việc các ngân hàng hoặc tổ chức tài chính trung gian không bị phát hiện hoặc không bị trừng trị một cách thích đáng.

Kể từ năm 2014, chỉ có 2 vụ vi phạm lệnh trừng phạt đối với Nga bị xử phạt nghiêm trọng, đó là một công ty đầu tư mạo hiểm và sàn giao dịch tiền số Binance. Đa số hơn 6.000 cái tên trong danh sách trừng phạt của Bộ Tài chính Mỹ chỉ là các cá nhân hoặc công ty “vỏ bọc” nhỏ bé, hầu như không có ảnh hưởng tài chính trực tiếp đến hệ thống.

Càng kéo dài, cuộc xung đột càng đẩy Nga xích lại gần hơn với Trung Quốc và Ấn Độ - những nền kinh tế lớn sẵn sàng làm đối tác kinh doanh để lấp đầy khoảng trống mà phương Tây bỏ lại. Trong khi đó, Mỹ cũng khó lòng trừng phạt mạnh tay các ngân hàng lớn của Trung Quốc, vì bất kỳ hành động nào như vậy đều có thể châm ngòi cho khủng hoảng tài chính toàn cầu, làm tê liệt chuỗi cung ứng và đẩy giá tiêu dùng ở Mỹ lên cao.

Danh sách trừng phạt - một tài liệu dài hơn 3.000 trang do Văn phòng Kiểm soát Tài sản Nước ngoài (OFAC) thuộc Bộ Tài chính Mỹ duy trì từ những năm 1960, từng là “bản án tử” trong lĩnh vực tài chính. Bị liệt kê vào danh sách này đồng nghĩa với việc không thể giao dịch bằng đồng USD và bị cắt đứt khỏi hệ thống tài chính toàn cầu.

Trong 2 thập kỷ qua, sức mạnh của công cụ này tăng vọt. Các khoản phạt dành cho ngân hàng lớn vi phạm cấm vận đã đạt đến hàng tỷ USD. Ví dụ như trường hợp BNP Paribas năm 2014 phải nộp gần 9 tỷ USD vì hỗ trợ các thực thể Iran, Sudan và Cuba.

Dẫu vậy, kể từ năm 2019, các vụ xử phạt quy mô lớn như vậy gần như không còn xuất hiện. Một phần lý do được cho là do thiếu nguồn lực, cũng như rủi ro chính trị mà chính phủ Mỹ không muốn gánh chịu, đặc biệt trong quan hệ với các đối tác chiến lược như UAE hay Trung Quốc.

Việc truy vết các ngân hàng lớn tham gia vào dòng tiền hỗ trợ Nga trở nên ngày càng khó khăn hơn, khi hệ thống chuyển tiền ngày càng tinh vi và phân tán. Các công ty “vỏ bọc” và tổ chức trung gian ở Trung Quốc và các khu vực ngoài tầm ảnh hưởng phương Tây ngày càng được sử dụng phổ biến.

OFAC có thể dễ dàng phát hiện các công ty nhỏ, nhưng để xử lý những tổ chức tài chính lớn, quốc tế lại cần đến nguồn lực điều tra khổng lồ và quyết tâm chính trị dứt khoát.

Ngay cả khi ngân hàng lớn thứ 2 của Nga là VTB Bank bị loại khỏi hệ thống SWIFT, họ vẫn có thể duy trì chuyển khoản tới nền tảng Alipay của Trung Quốc, qua đó tạo ra một cánh cửa hậu để chuyển tiền và “rửa sạch” đồng rúp. VTB quảng cáo cho phép khách hàng chuyển đến 1 triệu rúp mỗi ngày (khoảng 10.000 USD) sang ví điện tử Trung Quốc với thời gian xử lý chỉ trong vòng 1 ngày làm việc. Khi được truyền thông chú ý, các đề cập tới Alipay sau đó đã biến mất khỏi trang web của VTB, nhưng cơ chế trung gian thì có thể vẫn còn tồn tại dưới hình thức khác.

Trung Quốc - mắt xích then chốt trong mạng lưới lách trừng phạt

Điều đáng ngại là vai trò ngày càng nổi bật của Trung Quốc trong hệ thống “né” trừng phạt. Tại hội chợ công nghệ Expo Electronica ở Moskva hồi tháng 4 vừa qua, hàng loạt doanh nghiệp, trong đó có các công ty đã bị Mỹ liệt vào danh sách đen, vẫn trưng bày chip điện tử và thiết bị bán dẫn tiên tiến. Một số trong đó thậm chí phục vụ trực tiếp cho chương trình phát triển vũ khí của Bộ Quốc phòng Nga.

Công ty Allchips có trụ sở tại Hồng Kông - bị Mỹ trừng phạt vì bán linh kiện cho tên lửa hành trình Nga, vẫn nhận thanh toán bằng USD và nhân dân tệ thông qua Alipay hoặc chuyển khoản đến tài khoản tại ngân hàng VTB. Khi được hỏi, đại diện Allchips không phản hồi về việc làm cách nào mà công ty có thể thực hiện giao dịch khi đang bị cấm vận. Trong khi đó, Ant Group - chủ sở hữu của Alipay, phủ nhận có quan hệ với các công ty nằm trong danh sách trừng phạt.

EU mới đây đã áp lệnh trừng phạt đối với hai ngân hàng địa phương của Trung Quốc vì giúp Nga xử lý thanh toán. Nhưng theo các chuyên gia, EU không có sức mạnh tài chính tương đương để áp đặt các lệnh trừng phạt mang tính toàn cầu như Mỹ. Việc buộc các ngân hàng quốc tế tuân thủ đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ và cả quyết tâm chính trị nhất quán - điều đang bị phân mảnh ở cả Mỹ và châu Âu.

Trong bối cảnh đó, hệ thống tránh né trừng phạt của Nga - ban đầu là bản sao từ mô hình của Iran, nay đã phát triển thành mạng lưới toàn cầu đa tầng, với sự tham gia ngày càng sâu của Trung Quốc. Các chuyên gia cảnh báo rằng nếu không có biện pháp siết chặt thực thi, cơ chế trừng phạt của Mỹ sẽ tiếp tục mất uy tín và hiệu quả, tạo ra một kỷ nguyên nơi lệnh cấm vận chỉ còn là hình thức trên giấy tờ.

Tham khảo NYT