EU vẫn “nghiện” một mặt hàng của Nga, chi hàng tỷ USD thu mua dù lên kế hoạch cắt giảm nhập khẩu

Nga là một trong những quốc gia sản xuất và xuất khẩu phân bón hàng đầu thế giới, đóng vai trò quan trọng trong chuỗi cung ứng nông nghiệp toàn cầu. Dù cố gắng loại bỏ dầu khí Nga khỏi danh mục nhập khẩu , EU vẫn tăng cường nhập khẩu phân bón từ Nga kể từ tháng 2/2022.

Tỷ lệ phân bón Nga trong tổng lượng phân bón nhập khẩu của EU đã tăng từ 17% lên khoảng 30% từ năm 2022 cho đến hiện tại. Riêng trong năm 2024, lượng phân bón Nga nhập khẩu vào EU đã tăng hơn 33%, đạt giá trị khoảng 2 tỷ USD (1,75 tỷ eu ro).

Theo dữ liệu của OEC, Nga đã xuất khẩu 15,3 tỷ USD phân bón trong năm 2023, trở thành ông trùm phân bón đứng đầu toàn cầu. Dù Ấn Độ và Brazil là thị trường chính của Nga, EU vẫn đóng góp khoảng 13% tổng lượng xuất khẩu phân bón của Nga trong năm 2023.

Tuy nhiên, Nghị viện Châu Âu thông qua đề xuất của Ủy ban Châu Âu quyết định áp dụng mức thuế 6,5% đối với phân bón nhập khẩu từ Nga và Belarus vào đầu tháng 6, sau đó sẽ tăng tiếp lên 50% vào năm 2028.

Vì sao EU vẫn “nghiện ” phân bón Nga?

Nguyên nhân một phần khiến châu Âu chưa thể dứt khỏi phân bón Nga là do đặc điểm loại phân bón và cách sản xuất. Nga chuyên về phân bón vô cơ, đặc biệt là phân bón gốc nitơ — loại phân cần lượng khí đốt tự nhiên khổng lồ để làm nguyên liệu và phục vụ quá trình sản xuất.

Nhiều quốc gia EU vẫn phụ thuộc vào loại phân này vì chúng giàu nitơ và chứa các dưỡng chất thiết yếu như phốt pho và kali.

Theo giáo sư địa lý William Moseley tại Đại học Macalester (Mỹ), đồng thời là thành viên của Ủy ban cấp cao của Liên Hợp Quốc về An ninh lương thực và Dinh dưỡng, khí đốt giá rẻ là lợi thế giúp Nga cung cấp số lượng lớn phân bón nitơ với chi phí thấp hơn nhiều so với các nhà sản xuất châu Âu. Từ đó, Nga có thể bán phân bón cho doanh nghiệp EU với mức giá rẻ.

Tuy nhiên, ngành phân bón châu Âu đã phản đối việc Nga đang “bán phá giá” phân bón vào thị trường EU. Khi giá năng lượng ở châu Âu tăng vọt và thị trường bị gián đoạn do cuộc xung đột tại Ukraine, nhiều nhà máy sản xuất phân bón gốc nitơ tại EU đã phải ngừng hoạt động, để mất thị phần vào tay Nga và tạo áp lực cạnh tranh.

EU sẽ đưa ra giải pháp thay thế nào?

Theo Moseley, kế hoạch áp thuế của EU thể hiện động thái “cai nghiện ” nghiêm túc phân bón Nga trước năm 2028.

“Điều này sẽ buộc EU phải tìm nguồn cung từ thị trường khác như Trung Quốc, Oman, Morocco, Canada hoặc Mỹ.”, ông nói với DW.

Ngoài ra, Mosley tin rằng EU có thể tự sản xuất phân bón gốc nitơ, tuy nhiên tốn chi phí do cần nhiều khí đốt, hay tăng cường sử dụng phân bón hữu cơ làm từ phân chuồng và chất thải hữu cơ ủ sẽ “bền vững và tốt cho đất hơn”.

“Mặc dù EU khó có khả năng làm chủ nguồn cung phân bón vô cơ, EU hoàn toàn có thể chuyển dần sang phân bón hữu cơ nội địa”, ông nhận định.

Chính EU cũng thể hiện mong muốn đẩy mạnh sản xuất phân bón hữu cơ. Ủy viên Nông nghiệp EU Christophe Hansen cho rằng ngành chăn nuôi sẽ “đóng góp tích cực cho kinh tế tuần hoàn” nhờ phân bón chăn nuôi, vì nó “được tạo trong nước thay vì bên ngoài và không phụ thuộc vào giá năng lượng cao như khí đốt”.

Moseley cho rằng EU nên tiến hành tăng thuế phân bón Nga theo đúng lộ trình để “Đến năm 2028, thuế sẽ cao đến mức EU không thể nhập khẩu phân bón vô cơ từ Nga và Belarus".

Lệnh trừng phạt của EU sẽ có hiệu lực từ tháng 7, đánh dấu lần đầu tiên các sản phẩm nông nghiệp như phân bón bị đưa vào diện áp thuế.

Ủy ban châu Âu cho biết hành động cưỡng chế phân bón nhập khẩu từ Nga sẽ “gây rủi ro cho an ninh lương thực của EU”, nên lệnh trừng phạt sẽ được áp dụng dần trong 3 năm nhằm giúp nông dân EU có thêm thời gian tìm nguồn cung thay thế.

Leo Alders, chủ tịch của nhóm ngành Phân bón Châu Âu nhận định, lượng phân bón Nga nhập khẩu tăng vọt vào châu Âu đã "làm suy yếu cạnh tranh công bằng và gây áp lực lên các nhà sản xuất trong nước" suốt quãng thời gian dài.

Dù muốn thuế quan có hiệu lực nhanh hơn, Alders viết rằng "bằng cách cân bằng sân chơi, thuế quan sẽ góp phần đảm bảo các nhà sản xuất châu Âu có thể tiếp tục cung cấp cho nông dân tại đây các phân bón bền vững và chất lượng cao trong nhiều năm tới".

Tuy nhiên, các nhóm nông dân tại đây không hài lòng khi EU chưa đưa giải pháp thay thế khả thi và hợp túi tiền như phân bón Nga.