Giá phân bón lên cao kỷ lục, thế giới sẽ rơi vào khủng hoảng lương thực như năm 2008?

Tình trạng thiếu hụt nguồn cung do cuộc xung đột Nga – Ukraine, cùng một loạt yếu tố tồn tại từ trước, khiến giá phân bón lên cao kỷ lục. 

Giá các nguyên liệu thô để sản xuất phân bón, gồm amoniac, nitơ, nitrat, photpho, kali và sunfat, đều tăng 30% kể từ đầu năm 2022 đến nay và hiện vượt mức đỉnh được ghi nhận trong cuộc khủng hoảng lương thực và năng lượng năm 2008, theo công ty tư vấn hàng hoá CRU.

Nga và Ukraine là hai trong những nước sản xuất nông sản quan trọng nhất thế giới. Trong đó, năm 2021, Nga là nước xuất khẩu phân đạm hàng đầu thế giới và là nhà cung cấp lớn thứ 2 về phân bón kali và phân lân, theo Tổ chức Nông lương Liên Hợp Quốc (FAO).

Mặc dù chưa bị cắt đứt hoàn toàn, thương mại giữa Nga và phần còn lại của thế giới đã bị gián đoạn nghiêm trọng khi các nhà nhập khẩu và bên thuê tàu định kỳ chuyển hướng khỏi nước này sau khi Moscow khởi động chiến dịch quân sự tại Ukraine, ông Chris Lawson, giám đốc mảng phân bón tại CRU, cho hay.

Nga, chiếm khoảng 14% xuất khẩu phân bón toàn cầu, cũng tạm ngừng giao thương với bên ngoài, và điều này được cho là sẽ tác động mạnh đến thị trường lương thực toàn cầu.

Giá phân bón cao kỷ lục có thể đẩy thế giới vào khủng hoảng lương thực. Ảnh: World Grain.

“Hơn nữa, khí đốt là nguyên liệu đầu vào quan trọng để sản xuất phân bón. Giá khí đốt cao dẫn đến việc phải cắt giảm sản lượng ở các khu vực như châu Âu, khiến nguồn cung phân bón đã hạn chế càng thêm khan hiếm”, ông Lawson nói.

Trong khi đó, các lệnh trừng phạt đối với đồng minh của Nga là Belarus cũng tác động đáng kể đến thị trường phân kali, vì hai quốc gia này chiếm 40% khối lượng giao dịch loại phân này hàng năm.

“Kể từ đầu năm 2020, giá phân đạm đã tăng gấp 4 lần, trong khi giá phân lân và kali tăng gấp 3 lần. Nông dân ở các nước phát triển được hưởng lợi từ giá nông sản cao, giúp bù đắp một phần giá đầu vào cao, song nhu cầu có vẻ ngày càng giảm do giá lên cao và nguồn cung thiếu hụt”, đại diện của CRU nhận định.

Các nền kinh tế trên khắp thế giới đã và đang đối phó với tình trạng lạm phát cao trong nhiều năm, phần lớn do giá thực phẩm và năng lượng tăng vọt. Dữ liệu của FAO cho thấy giá lương thực đang ở mức cao nhất mọi thời đại và ông Lawson cho rằng tình trạng thiếu phân bón kéo dài sẽ ảnh hưởng đến năng suất canh tác dài hạn.

Ông nói: “Trong bối cảnh nguồn cung ngũ cốc và hạt có dầu vốn đã eo hẹp, cùng với tầm quan trọng của cả Nga và Ukraine trên các thị trường đó, lạm phát giá lương thực là một rủi ro ngày càng lớn”.

Trước mối đe dọa giảm nguồn cung từ Nga và Belarus, giá phân bón phải đối mặt với áp lực tăng lớn do gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu, lệnh cấm xuất khẩu của Trung Quốc và cuộc đình công đường sắt ở Canada.

Gần đây, hầu hết thảo luận xung quanh việc giá tăng đột biến tập trung vào các mặt hàng năng lượng. Song, cú sốc nguồn cung đối với phân bón, lúa mì và các loại ngũ cốc khác ​​sẽ làm vấn đề thêm phức tạp.

Trong một báo cáo nghiên cứu hồi đầu tháng 3, giám đốc phụ trách thị trường Vương quốc Anh của Barclays kiêm chuyên gia kinh tế cấp cao ở châu Âu, Fabrice Montagné, và trưởng bộ phận nghiên cứu kinh tế, Christian Keller, cho rằng quy mô và cường độ của cú sốc nguồn cung này có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng hơn những đợt tăng giá hàng hóa trước đó.

“Sản xuất lương thực và phân bón là hoạt động cần nhiều năng lượng do cơ giới hóa, công nghiệp hóa và giao thông vận tải, nhưng chúng cũng cạnh tranh với các ngành công nghiệp khác về nguyên liệu đầu vào. Ví dụ, sản xuất pin lithium-ion cần có các hóa chất được sử dụng trong sản xuất phân bón P. Cuối cùng, những khó khăn trong hoạt động vận tải biển và giao thông, quan trọng lớn là tác động của các lệnh trừng phạt Nga lên nguồn cung toàn cầu, sẽ khiến thị trường rơi vào tình trạng giống như khủng hoảng lương thực năm 2008”, hai vị chuyên gia cho biết.

Giá lương thực toàn cầu tăng mạnh trong năm 2007 và trong quý đầu tiên của năm 2008, gây ra bất ổn kinh tế, chính trị và xã hội ở cả nền kinh tế phát triển và mới nổi. Theo Barclays, các nền kinh tế mới nổi có thể chịu tác động rất lớn.

Điều đó không có nghĩa là các nền kinh tế phát triển và nhà đầu tư sẽ không bị ảnh hưởng, vì các biện pháp trừng phạt qua lại giữa Nga và phương Tây chắc chắn sẽ làm giảm nguồn cung năng lượng, ngũ cốc và phân bón.

Theo một số chuyên gia, với “sức nặng” của nguồn cung hàng hoá từ Nga, các quốc gia khác sẽ chỉ có thể lấp một phần khoảng trống trong nguồn cung toàn cầu.

“Nhìn chung, các cuộc chiến hàng hoá hiện nay sẽ dẫn tới lạm phát cao hơn và dai dẳng hơn trên khắp thế giới, bao gồm cả Mỹ. Tuy nhiên, chúng tôi cho rằng khả năng Mỹ suy thoái là khó xảy ra vì họ giao dịch ít với Nga”.