Khủng hoảng tại nền kinh tế lớn nhất châu Á: Tỷ lệ thất nghiệp thực tế có thể lên tới 40%, sinh viên đại học danh tiếng cũng không thể tìm việc

ThinkChina vừa có bài viết khắc họa bức tranh buồn của giới trẻ Trung Quốc khi đối diện với tương lai mịt mù về việc làm . Những người trẻ vừa tốt nghiệp đại học, mang trong mình kỳ vọng của gia đình và xã hội, nay phải lựa chọn giữa kiên nhẫn chờ đợi một cơ hội việc làm hiếm hoi hay thu dọn hành trang để rời khỏi chốn cũ tìm hướng đi mới. Đây không phải là hiện tượng cá biệt, mà là một vấn đề kinh tế – xã hội đã và đang gióng lên hồi chuông cảnh báo ở quốc gia đông dân.

Tỷ lệ thất nghiệp của thanh niên Trung Quốc đã nhiều lần lập kỷ lục trong những năm gần đây. Năm 2023, khi phương pháp tính còn bao gồm cả sinh viên, con số từng vượt mức 21%, cao nhất trong lịch sử thống kê. Sau đó, Trung Quốc thay đổi cách tính, loại trừ sinh viên ra khỏi lực lượng lao động , khiến số liệu công bố có phần hạ nhiệt.

Thế nhưng, ngay cả với phương pháp mới, trong tháng 8 năm 2025, tỷ lệ thất nghiệp thanh niên thành thị vẫn lên tới 18,9%, mức cao nhất trong hai năm gần đây. Con số này gấp nhiều lần so với tỷ lệ thất nghiệp chung của cả nước, vốn chỉ dao động quanh 5%. Việc công bố số liệu đã điều chỉnh cho thấy chính quyền muốn giảm bớt tác động tâm lý, nhưng các chuyên gia kinh tế đều thừa nhận thực tế thị trường lao động dành cho người trẻ vẫn vô cùng ảm đạm.

Nguyên nhân của tình trạng này bắt nguồn từ nhiều tầng lớp. Một trong những yếu tố quan trọng là sự bùng nổ của giáo dục đại học trong hai thập niên qua. Số lượng cử nhân tốt nghiệp mỗi năm tăng nhanh hơn khả năng hấp thụ của thị trường. Các doanh nghiệp trở nên khắt khe hơn, ưu tiên ứng viên có xuất thân từ trường hàng đầu, dẫn đến tình trạng hàng triệu sinh viên đại học và sau đại học lâm vào cảnh “thừa bằng cấp nhưng thiếu việc làm ”. Nhiều nghiên cứu độc lập thậm chí cho rằng nếu tính cả những người bỏ cuộc, không tiếp tục tìm việc, tỷ lệ thất nghiệp thực tế của giới trẻ Trung Quốc có thể lên đến hơn 40%.

Luo Xi, 20 tuổi, tốt nghiệp một đại học danh tiếng, từng thực tập ở nhiều công ty đa quốc gia, thừa nhận thị trường việc làm hiện tại khốc liệt và đầy rẫy bất thường.

"Phần lớn bạn bè tôi đang sống cầm chừng. Có việc để làm là đủ, còn ước mơ thì phải gác lại", cô chia sẻ.

Bên cạnh đó, sự thay đổi trong cơ cấu kinh tế khiến tình hình thêm phần khó khăn. Ngành bất động sản, từng là động lực chính của tăng trưởng và việc làm , rơi vào khủng hoảng kéo dài. Xuất khẩu suy giảm, các doanh nghiệp sản xuất thu hẹp tuyển dụng. Trong khi đó, những lĩnh vực mới như công nghệ xanh, trí tuệ nhân tạo hay dịch vụ sáng tạo lại đòi hỏi kỹ năng và kinh nghiệm đặc thù mà phần lớn lao động trẻ chưa kịp trang bị. Khoảng trống giữa cung và cầu ngày càng lớn, khiến nhiều người trẻ chấp nhận làm trái ngành, làm công việc bán thời gian hoặc thậm chí sống dựa vào cha mẹ để cầm cự.

Điều đáng nói là áp lực không chỉ dừng lại ở khía cạnh kinh tế , mà còn in hằn trong tâm lý xã hội. Ở Trung Quốc, kỳ vọng của gia đình và xã hội với thế hệ trẻ rất cao. Cha mẹ mong con có công việc ổn định, thu nhập tốt, vị trí xã hội vững chắc. Khi những điều đó không thành hiện thực, người trẻ vừa phải gánh nỗi thất vọng của chính mình, vừa chịu sức ép từ những người thân yêu.

Hệ quả là nhiều hiện tượng xã hội mới xuất hiện: phong trào “nằm im” – từ chối chạy đua, chấp nhận lối sống tối giản; hay thậm chí những “văn phòng giả” nơi người ta trả tiền để đóng vai nhân viên đi làm, nhằm cảm thấy mình không bị bỏ lại trong cuộc đua nghề nghiệp. Trên mạng xã hội, những câu chuyện hài hước về “người chuột” – giới trẻ chọn sống khép mình, tránh xa áp lực công việc – cũng lan rộng, phản ánh phần nào tâm trạng bất lực.

Theo Zhao Litao, nghiên cứu viên cao cấp tại Viện Nghiên cứu Đông Á (Đại học Quốc gia Singapore), khó khăn của giới trẻ không chỉ do năng lực cá nhân mà là "vấn đề mang tính cấu trúc". Ông gọi đây là tình trạng "mất kết nối", chỉ sự đứt gãy giữa cá nhân với các cấu trúc xã hội quen thuộc như gia đình, quê hương.

Tuy nhiên, không phải tất cả đều chấp nhận buông xuôi. Một bộ phận thanh niên đã chọn rời các thành phố lớn, nơi chi phí sinh hoạt và cạnh tranh quá khốc liệt, để về những đô thị nhỏ hơn. Một số khác tìm cách học thêm nghề, chuyển hướng sang các công việc tự do, kinh doanh trực tuyến, hay tiếp tục học lên cao để trì hoãn thời điểm gia nhập thị trường lao động . Nhiều người mạnh dạn tìm cơ hội ở nước ngoài, coi đó là con đường thoát khỏi vòng luẩn quẩn của thị trường trong nước.

Song, giải pháp cá nhân khó có thể bù đắp những lỗ hổng mang tính cơ cấu. Thế hệ trẻ nếu không tìm được việc làm ổn định sẽ mất đi niềm tin, dễ rơi vào tâm lý bi quan, thậm chí dẫn đến sự bất mãn xã hội. Đối với một quốc gia đang hướng tới hiện đại hóa, đây là thách thức lớn. Lực lượng lao động trẻ chính là trụ cột cho sự sáng tạo và năng suất trong tương lai. Nếu bị lãng phí, không chỉ bản thân họ chịu thiệt mà cả nền kinh tế cũng khó giữ được động lực tăng trưởng dài hạn.

Chính phủ Trung Quốc thời gian qua đã đưa ra nhiều chính sách khuyến khích việc làm thanh niên, như hỗ trợ tài chính cho doanh nghiệp tuyển dụng, ưu đãi thuế cho các công ty khởi nghiệp, đẩy mạnh đào tạo nghề và kỹ năng số. Tuy nhiên, hiệu quả còn hạn chế. Trong bối cảnh tăng trưởng kinh tế chậm lại, các doanh nghiệp ít mặn mà mở rộng nhân sự, thì chính sách kích cầu việc làm chỉ có thể đóng vai trò tạm thời. Vấn đề cốt lõi vẫn là phải điều chỉnh hệ thống đào tạo, định hướng thị trường lao động và khơi thông các ngành nghề mới đủ sức hấp thụ lớp lao động trẻ đang gia tăng.

Tương lai của giới trẻ Trung Quốc, vì thế, không chỉ là nỗi lo của riêng họ mà còn là thách thức cho cả nền kinh tế . Nếu không có chính sách mạnh mẽ và tầm nhìn xa, nguy cơ mất đi một thế hệ lao động năng động và sáng tạo là điều hoàn toàn có thể xảy ra.

Theo: ThinkChina, SCMP