Kỳ lạ nền kinh tế 18.000 tỷ USD: Tỷ dân nhưng hết rác để đốt, phải 'săn lùng' rác ở khắp nơi trên thế giới

Trong những năm gần đây, doanh nghiệp Trung Quốc đã trỗi dậy mạnh mẽ trên nhiều mặt trận kinh tế toàn cầu, từ xe điện tới pin mặt trời. Giờ đây, một lĩnh vực tưởng chừng ít được chú ý lại đang chứng kiến sự bành trướng nhanh chóng của họ đó là xử lý chất thải và đốt rác phát điện.

Khi tăng trưởng trong nước chậm lại khiến các nhà máy đốt rác khan hiếm nguyên liệu để vận hành, các doanh nghiệp Trung Quốc bắt đầu hướng tầm nhìn ra nước ngoài và nhanh chóng tạo dấu ấn. Nếu như cách đây 6 tháng, họ mới chỉ tham gia 79 dự án đốt rác ở nước ngoài, thì đến cuối tháng 11 con số đã vọt lên 101 dự án, trải rộng khắp châu Á, châu Phi, châu Âu và châu Mỹ.

Theo Guo Yungao, tổng thư ký Ủy ban Năng lượng và Môi trường thuộc Liên đoàn Bảo vệ Môi trường Toàn Trung Quốc, ngành rác thải - năng lượng của nước này đang chuyển mình từ việc xuất khẩu công nghệ đơn lẻ sang cung cấp “trọn gói” cả công nghệ, tiêu chuẩn, quản lý và nguồn vốn. Các nhà máy đốt rác tạo ra điện nhờ công nghệ đốt ở nhiệt độ cao, đồng thời thu phí xử lý từ chính quyền địa phương, tạo ra một mô hình doanh thu kép vận hành khá ổn định.

Xu hướng bùng nổ xây dựng nhà máy đốt rác trong giai đoạn 2000-2010 từng giúp Trung Quốc sở hữu năng lực đốt rác lớn nhất thế giới, phục vụ làn sóng đô thị hóa và tiêu dùng tăng vọt.

Thế nhưng vài năm gần đây, kinh tế giảm tốc, dân số đô thị hóa chậm lại và thay đổi thói quen tiêu dùng khiến lượng rác sinh hoạt sụt mạnh, đến mức nhiều nhà máy không còn đủ chất thải để vận hành. Tình trạng dư thừa công suất buộc các doanh nghiệp tìm đường “xuất ngoại”, hòa vào xu hướng “đi ra thế giới” mà nhiều ngành công nghiệp Trung Quốc đang theo đuổi.

Theo giáo sư Du Huanzheng của Đại học Đồng Tế, điều này đặc biệt phù hợp với nhu cầu của các nước Đông Nam Á, nơi tốc độ tăng rác đang lặp lại bức tranh mà Trung Quốc từng trải qua 20 năm trước, khi tăng trưởng nóng kéo theo khối lượng rác khổng lồ, trong khi hệ thống xử lý còn yếu.

Từng nhập khẩu công nghệ từ châu Âu để xây dựng ngành đốt rác, Trung Quốc nay đã trở thành nhà cung cấp cạnh tranh nhất tại châu Á. Các giải pháp của họ rẻ hơn, lại được tối ưu để xử lý loại rác có độ ẩm cao và nhiều thành phần hữu cơ, đặc trưng của nhu cầu trong khu vực. Không ngạc nhiên khi trong danh sách 24 nhà thầu lọt vào vòng cuối dự án xây dựng 7 nhà máy đốt rác tại Indonesia, có tới 20 doanh nghiệp đến từ Trung Quốc.

Đây là bước khởi động cho kế hoạch lớn nhằm xây dựng mạng lưới nhà máy xử lý rác tại 33 thành phố của Indonesia, với tổng vốn đầu tư ước tính lên tới 91 nghìn tỷ rupiah (5,46 tỷ USD). Giới phân tích nhận định đây là cơ hội hiếm có để ngành xử lý rác Trung Quốc mở rộng chuỗi giá trị ra quy mô toàn cầu, nhờ kinh nghiệm vận hành và thiết bị đã đạt độ trưởng thành cao.

Tuy vậy, việc mở rộng ra nước ngoài không phải không có thách thức. Các doanh nghiệp phải điều chỉnh công nghệ để phù hợp với đặc thù rác từng địa phương, đồng thời thích ứng với hệ thống pháp lý và chính sách trợ cấp khác biệt.

Bài học từ nhà máy Reppie tại Addis Ababa (Ethiopia) cho thấy rủi ro không nhỏ. Với công suất thiết kế là 1.400 tấn rác mỗi ngày, nhưng thực tế chỉ xử lý được khoảng 650 tấn do rác thải tại châu Phi có độ ẩm cao và giàu hữu cơ, không phù hợp với công nghệ đốt được lựa chọn. Dự án vì thế không đạt các cam kết môi trường và kinh tế , trở thành lời cảnh báo cho tham vọng toàn cầu hóa.

Ngay tại Trung Quốc, các doanh nghiệp xử lý rác vẫn đang chật vật với công suất dư thừa. Dù việc ra nước ngoài thành công có thể cải thiện lợi nhuận, điều đó vẫn không giải quyết được tình trạng đầu tư thừa trong nước, vốn đã bị cố định trong hệ thống các nhà máy xây sẵn. Tỷ lệ vận hành trung bình chỉ khoảng 60% và có nơi còn thấp hơn nhiều.

Nhà máy tại thành phố Weinan, tỉnh Thiểm Tây, có công suất 219.000 tấn mỗi năm nhưng năm ngoái chỉ xử lý 53.730 tấn, tương đương 24% công suất. Con số này đang phơi bày sự mất cân đối nghiêm trọng.

Tham khảo SCMP